Kò͘ Gô͘ Chhiong-sēng kun ê Lio̍k-le̍k
Tân Khêng-ku
1928.09.01 522 Koàn (KOÀ-CHHÀI-CHÍ TĒ 31 Hō) p.15-18
Gô͘-kun tàn-seng tī 1897 nî 11 ge̍h 27 ji̍t. Seng-thian tī 1928 nî 6 ge̍h 28 ji̍t. Chhut-sì tī Pîn-tong, tióng-sêng kap siū chho͘-téng kàu-io̍k ia̍h sī tī Pîn-tong. Lîm-chiong ia̍h sī tī Pîn-tong; 7 ge̍h 12 ji̍t hā-ngó͘ ū kú-hêng i ê chòng-sek iû-goân sī tī Pîn-tong lé-pài-tn̂g. Hit ji̍t ê hoē-chòng-chiá ū Loē-tē lâng Pîn-tong ê Kūn-siù í-ki̍p sìn-chiá kap Pún-tó lâng, ha̍p-kiōng ū kuí-nā pah lâng.
Lūn i tī soè-hàn choè gín-ná chiū kap pa̍t lâng ū khah koh-iūⁿ. In-uī bô lūn sī sím-mi̍h, chin thiaⁿ i ê sī-toā-lâng ê oē, lāu-bú nā kiò i ê sī-toā-lâng ê oē, lāu-bú nā kiò i tiām-tiām chē, i chiū tiām-tiām chē m̄ káⁿ chhìn-chhái soá-uī. Khóng-chú ê kà-sī ū kóng, "Pek-siān hàu uî-sian." Gô͘-kun ū kiâⁿ hàu-tō choè i jîn-seng ê ki-chhó͘. Tuì i chut-gia̍p kong-ha̍k-hāu liáu-āu chiū chiap-soà ū tè i ê hiaⁿ-ko khì Kiaⁿ-to͘ liû-ha̍k, chiū-sī ji̍p Tông-chì-siā ê tiong-o̍h lâi bián-kióng. I tī tiong-o̍h chāi-ha̍k ê sî-chūn m̄-sī chhin-chhiūⁿ pêng-siông lâng kan-ta tha̍k-chheh nā-tiāⁿ. Bián-kióng í-goā ū koh choè chin choē hāng ê kang:－
(1) Chin gâu pang-chān lâng. M̄-nā ēng bu̍t-chit ia̍h ū ēng i ê cheng-sîn, chhin-chhiūⁿ nā tú-chiah khì Kiaⁿ-to͘ ê tông-pau beh liû-ha̍k ê lâng i chiū thoè in siat-hoat ha̍k-hāu, ū sî tio̍h kiam choè in ê pó-hō͘-chiá. Koh-chài nā ū lâng tú-tio̍h iu-būn kan-khó͘ á-sī phoà-pīⁿ ji̍p īⁿ ê lâng, i chiū an-uì khó͘-khǹg; koh tāi-khài nā ū liû-ha̍k-seng phoà-pīⁿ bô lūn sī tī ka-kī sè ê chhù, á-sī tī pīⁿ-īⁿ, pa̍t lâng bē khì thàm i ê sî, ia̍h Gô͘-kun í-keng seng kàu tī hia teh kā i khàn-hō͘ lah. Koh-chài nā ū sím-mi̍h oh kái-koat ê būn-toê bô lūn sī ka-têng ê būn-toê, á-sī jîn-seng ê toā būn-toê, nā kiâⁿ khì chhéng-kàu Gô͘-kun tāi-khài cha̍p-tiong pat-kiú lóng oē kái-koat.
(2) Gâu choè sī-soè ê chí-hui-chiá. Gô͘-kun m̄ nā gâu chun-kèng sī-toā, i sī chin gâu choè sī-toā, chin gâu thiàⁿ sī-soè: m̄ nā án-ni, sī gâu ín-chhoā kà-sī sī-soè, só͘-í choè sī-soè ê lâng lóng ia̍h chin gâu chun-kèng i. Goá tiàm tī Kiaⁿ-to͘ kap i choè pêng-iú kuí-nā nî kú, put-sî choè-tui, só͘-í put-chí chai-iáⁿ i ê tāi-chì. In ê ka-cho̍k phah-sǹg tāi-ke khah choē chai-iáⁿ, chiū-sī in ka-kī choè tē-it chhin ê chhin-chhek kè-kiōng ū chi̍t pah goā ê, sī toā-hàn soè-hàn choè chi̍t-ē sǹg. Só͘-í tī Kiaⁿ-to͘ ū choē-choē--ê teh liû-ha̍k, ia̍h in ū ka-kī sè chin toā keng ê chhù choè-tīn tiàm, ia̍h Gô͘-kun sī choè lóng-chóng ê thâu. Gô͘-kun goân-lâi sī gâu choè lâng ê sī-soè, só͘-í i oē gâu choè lâng ê sī-toā. Nā sī tuì tī i ê chhuì kóng-chhut--ê khah choē sī-soè lóng chun-thàn, in-uī i só͘ kóng--ê sī chin kong-tō bô phian-su. Che sī in hiah ê gín-ná lóng chai-iáⁿ ê sū.
(3) Gâu thé-thiap hū-jîn kap thiàⁿ gín-ná. Lâng khah-siông sī iàm-chiān gín-ná kap khoàⁿ-khin hū-lú, in-uī gín-ná gâu kiáu-chhá koh lú-chú gâu tiuⁿ, ū sî chin oh khoán-thāi. Chóng-sī Gô͘-kun m̄-sī án-ni. I só͘ siūⁿ--ê kap pa̍t lâng ū koh-iūⁿ, in-uī gín-ná oē gâu kiáu-chhá sī tuì tī boē hiáu chí-tō ín-chhoā ê in-toaⁿ, koh hū-lú oē khoán-thāi sī tuì tī le̍k-lâi lóng bô tì-ì lú-chú ê kàu-io̍k kap chióng-chióng ê pháiⁿ si̍p-koàn hō͘ in án-ni. Chóng-sī si̍t-chāi bô lūn sím-mi̍h gín-ná chin ài chhin-kūn--i, in-uī i gâu thiàⁿ in koh gâu kóng gín-ná kó͘ hō͘ in thiaⁿ. Koh i chin gâu tông chêng thé-thiap hū-jîn, in-uī chai-iáⁿ lán kó͘-lâi ê pháiⁿ si̍p-koàn ài khoàⁿ-khin cha-bó͘ tuì-tiong ta-po͘, só͘-í i chin ài phah-bia̍t chit khoán ok-sio̍k.
(4) Gâu khoàⁿ-bô ka-kī. Tī sè-kan ū saⁿ-chiⁿ oàn-tò͘ kiat-tóng oan-ke téng-téng ê pháiⁿ-tāi lóng sī uī-tio̍h ta̍k lâng siuⁿ khoàⁿ-ū ka-ki ia̍h khoàⁿ-bô pa̍t lâng só͘ tì. Gô͘-kun tú-tú kap chit khoán lâng tuì-péng, só͘-í i lóng bô tuì-te̍k, ta̍k-ê to sī i ê pêng-iú. Nā-sī lūn tuì-tiōng ka-kī kap siat-hoat ka-kī ê sū, i khah boē hiáu-tit. I chi̍t-sì-lâng sui-sī saⁿ-cha̍p-jī hè nā-tiāⁿ, m̄-kú lóng sī teh choè lâng ê sū kap lī-ek siā-hoē ê tāi-chì. Goá kóng lūn chiàu-kò͘ ka-kī i khah boē hiáu-tit, chóng-sī lūn chiàu-kò͘ pa̍t lâng phah-sǹg chió-chió lâng oē iâⁿ--i. Nā-sī lūn saⁿ-chiⁿ, oàn-tò͘ oē iâⁿ--i. Nā-sī lūn saⁿ-chiⁿ, oàn-tò͘, ài kóng lâng ê pháiⁿ-oē chiah ê sū Gô͘-kun chin ham-bān lóng sī niū pa̍t lâng choè thâu. Chóng-sī nā lūn kàu choè chû-siān kap kàu-hoē siā-hoē ê kang i chiū m̄ niū lâng, tian-tò pa̍t lâng lóng tio̍h niū i choè thâu. Pó-lô kóng, "Goá oa̍h uī Ki-tok, sí lâi tit-tio̍h lī-ek." Gô͘-kun oa̍h tī sè-kan tú-tú ia̍h sī án-ni. I lóng m̄-sī uī ka-ki teh oa̍h, chiâu-chn̂g sī uī siā-hoē kap Ki-tok teh oa̍h.
(5) Gâu ho̍k-sāi Chú. Gô͘-kun tuì goá bat i liáu-āu m̄ bat ū koh khoàⁿ-kìⁿ pa̍t lâng chhin-chhiūⁿ i hiah-ni̍h jia̍t-sim, bô lūn thàu-hong lo̍h-hō͘ i lé-pài-ji̍t kap kî-tó-hoē hán-tit khoat-se̍k. Sio̍k-gú kóng, "Kūn chu--chiá chhek, kūn be̍k--chiá hek." Kó-jiân ū iáⁿ, só͘-í lâng nā sī kap Gô͘-kun khah chiap-kūn--ê tāi-khài lóng oē pìⁿ-choè jia̍t-sim ê lâng, in-uī tú sī chhin-chhiūⁿ kūn-oá tī hé-lô͘ piⁿ, só͘-í chū-jiân oē sio. Gô͘-kun ê pài Siōng-tè m̄ sī ēng chhuì, sī ēng chīn-sim, chīn-sèng, chīn-ì teh kèng-pài.
Chóng kóng Gô͘-kun tiàm tī Kiaⁿ-to͘ ê sî ta̍k hāng só͘ choè lóng sī choè liû-ha̍k-seng ê bô͘-hoān, koh ia̍h sī choè tē-it hō͘ liû-ha̍k-seng só͘ chun-kèng tiong-kan ê chi̍t ê. Tī Tāi-chèng 7 nî tuì Tông-chì-siā tiong-o̍h chut-gia̍p liáu-āu, i ū khì Tang-kiaⁿ ji̍p Chheng-san Ha̍k-īⁿ ê Sîn-ha̍k-pō͘. Tī Sîn-ha̍k-pō͘ teh bián-kióng ê sî thiaⁿ-kìⁿ i ê chhin-iú Loē-tē lâng, tāi-khài kap tī Kiaⁿ-to͘ bô sím-mi̍h koh-iūⁿ. Kan-ta só͘ ū cheng-chha--ê sī tī Tāi-chèng 12 nî 9 ge̍h 1 ji̍t chiū-sī Tang-kiaⁿ toā chín-chai ê sî-chūn, i mî-ji̍t lóng teh tàu chiàu-kò͘ hiah ê ko͘-jî kap tàu pang-chān Kiù-sè-kun ê sū-gia̍p; uī-tio̍h hiah ê teh-bô-sí, sio-bô-sí khó-lîn-tāi ê lâng, i boē kò͘-tit chia̍h ia̍h bô thang tit-tio̍h cha̍p-hun ê an-bîn, só͘-í tì-kàu phah-pháiⁿ i ê siáu-thé. Kin-á-ji̍t i oē chiah chá kè-sì chi̍t hāng sī Siōng-chú ê chí-ì, koh chit hāng iā uī-tio̍h hit pái toā chín-chai siuⁿ kè-lô ê in-toaⁿ.
Koh i tī Sîn-ha̍k-pō͘ chāi-ha̍k ê sî thiaⁿ i ê pêng-iú kóng, tuì i ji̍p o̍h liáu kàu chut-gia̍p lūn chá-thian ê kî-tó-hoē tû-khí chi̍t-poàⁿ-pái te̍k-pia̍t sū-chêng í-goā lóng m̄ bat khiàm-sek. Thiaⁿ-kìⁿ kóng nā kàu tang-thiⁿ lo̍h-seh ê sî, pa̍t ê Sîn-ha̍k-seng sui-bóng sī í-keng chhíⁿ, ba̍k-chiu kim-kim, chóng-sī m̄ káⁿ peh-khí-lâi, iû-goân sī bih tī phē-lāi in-uī kiaⁿ koâⁿ, to̍k-to̍k Gô͘-kun chi̍t lâng ta̍k pái lóng chiàu sî-kan kàu tī kî-tó-thiaⁿ, ū sî kan-ta i chi̍t lâng, chóng-sī i ia̍h sī toā-siaⁿ ka-kī gîm-si, tha̍k Sèng-keng kap kî-tó. In-uī i chiah-ni̍h jia̍t-sim, tī hia teh kà ê sian-siⁿ bô lūn sī Se-iûⁿ lâng á-sī Loē-tē lâng lóng chin kám-sim i, koh tāi-ke chin thiàⁿ i. Kàu chut-gia̍p ê sî thiaⁿ-kìⁿ kóng, Pō͘-tiúⁿ ài hō͘ Gô͘-kun chit khoán lâng, chiah thang kóng sī ê Sîn-ha̍k ê bô͘-hoān-seng.
Taⁿ tuì Gô͘-kun liû-ha̍k bô lūn sī tī Kiaⁿ-to͘ á-sī tī Tang-kiaⁿ só͘ choè ta̍k hāng lóng chin hō͘ lâng o-ló kap hō͘ lâng chun-kèng. Lūn i só͘ phāu-hū--ê sī hi-bōng ài choè chū-kip ê thoân-tō. In-uī chiàu téng-bīn só͘ kóng uī-tio̍h Tang-kiaⁿ toā chín-chai ê sî siuⁿ kè tio̍h-boâ, tì-kàu sin-thé tì-pīⁿ loán-jio̍k, só͘-í chut-gia̍p liáu tio̍h chēng-ióng, m̄-kú i sī oa̍h-tāng jia̍t-sim ê lâng, sui-bóng i-seng khǹg i tio̍h chēng-ióng iáu-kú i siông-siông ài choè kang. Ū sî tàu pang-chān pún kàu-hoē, chóng-sī khah siông sī pang-chān Loē-tē kàu-hoē, in-uī I-kang Bo̍k-su tńg-khì Loē-tē hit-tia̍p, khah-siông lóng sī i teh kóng tō-lí. án-ni Gô͘-kun thang kóng sī uī Chú choè kang chīn-tiong kàu sí.
I tī beh lîm-chiong ê sî ū kiò i ê hiaⁿ-tī chí-bē oá lâi, ta̍k-ê ta̍k-ê kap in tùn-chhiú soà kā in kóng, Chú teh tán--i, só͘-í i taⁿ beh khì kìⁿ Chú. I ê hiaⁿ mn̄g khoàⁿ i ū sím-mi̍h hoân-ló ê tāi-chì kap ài kau-tāi in ê sū á-bô. I kóng lóng bô hoân-ló chin pêng-an, kan-ta i iáu khiàm choè chi̍t hāng kang, só͘-í ài pài-thok in tio̍h thoè i choè. Hit hāng kang chiū-sī i bô thang hōng-ióng i ê lāu-bú kàu pah-nî hè-āu ê kang; só͘-í i ū jīn i chin put-hàu, chhiáⁿ in tio̍h thoè i tuì lāu-bú kiû sià-bián, soà thoè i lâi hōng-ióng i, thang pó͘ i pún-sin ê gia̍h. I ê hiaⁿ-chí mn̄g khoàⁿ ài i ê lāu-bú lâi bô, i kóng m̄ thang chit chūn pò i chai, kiaⁿ-liáu i oē hoân-ló, thèng-hāu kàu sî kàu chiah hō͘ i chai, kóng liáu chiū an-jiân khì khùn, Iâ-so͘ tī Si̍p-jī-kè téng beh lîm-chiong ê sî ū tuì i ê ha̍k-seng kau-tāi i ê lāu-bú kàu chheng-chhó chiah kè-sì. Chiū-sī kàu beh sí ê sî iáu teh khoà-lū lāu-bú ê sū, thoè lāu-bú pī-pān an-jiân ê só͘-chāi kàu hó-sè chiah kè-sin. Taⁿ Gô͘-kun tú-tú ū o̍h Chú ê bô͘-iūⁿ. I tuì soè-hàn ê sî khí kàu chi̍t-sì-lâng ū chun-kèng thiàⁿ i ê sī-toā lâng. Chin iú-hàu ê kiáⁿ-jî chiah oē chhut chin ê hi-seng lâi hōng-sū siā-hoē.
Lūn Gô͘-kun tuì chut-gia̍p liáu-āu só͘ choè siā-hoē ê sū-gia̍p khiok bô joā-choē, chóng-sī i ê siā-hoē sū-gia̍p m̄-sī kàu chut-gia̍p liáu chiah choè, chiū-sī tī chāi ha̍k-seng ê sî-tāi í-keng ū kiam teh choè. Ū sian-siⁿ kóng, Gô͘-kun tī i chit ê té-té ê seng-gâi só͘ choè ê kang, siat-sú nā sī pa̍t lâng, tio̍h choè gō͘-cha̍p nî kú. In-uī i bô lūn tī pīⁿ-chhn̂g mā sī teh choè kang. Chhin-chhiūⁿ só͘ chhut hit pún Tâi-oân Ki-tok-kàu Sú lóng sī tī pīⁿ-chhn̂g tiong hoan-e̍k--ê. Só͘-í Siōng-chú khoàⁿ I chin-tiong ê kiáⁿ-jî só͘ choè ê kang í-keng tit-tio̍h o-ló, só͘-í m̄ ài hō͘ i koh tī sè-kan lâi kan-khó͘, chiah tiàu i tńg-khì an-hioh tī thian-kok. Lūn í-goā ê kang lán iáu oa̍h ê lâng tio̍h tè i ê kha-pō͘ lâi saⁿ-kap choè. án-ni Chhiong-sēng kun tī thiⁿ-ni̍h ia̍h tek-khak hoaⁿ-hí boán-chiok. Taⁿ soà kín chok kuí-chat ê pe̍h-oē-si lâi chhián-bêng Gô͘-kun siⁿ-chêng ê choè lâng:－
1. Siⁿ-chêng jia̍t-sim thàn tō-lí, Kèng-khiân sūn-bēng chun Chú chí; Sî-sî kiâⁿ hó êng-kng I, Che lâng chiàⁿ-sī thian-kok jî.
2. Gô͘-kun Chhiong-sēng teh oa̍h sî, Siông-siông chhiú kia̍h kiù-lêng kî; Pō͘-pō͘ tè Chú bô saⁿ-lī, Un-khûn kín-sīn bô thang pí.
3. Chāi-kiaⁿ chiū ha̍k cha̍p-sò͘ nî, Kú-chí hêng-tōng lóng toan-îⁿ; uī kong-ek sū bô ji̍t-mî, Pān-sū hun-bêng koh kong-pîⁿ.
4. Choè-lâng chhin-chhiat kap jîn-ài, Khoán-thāi pêng-iú chin khóng-khài; Lâng-lâng kám-ho̍k koh chong-pài, oán-jiân ná Chú ê sèng-sài.
5. Siōng-tè khoàⁿ i ū chīn-tiong, Ba̍k-chêng pò-siúⁿ hó siān-chiong; āu-lâi hō͘ i chiūⁿ thian-tông, An-jiân hióng-hok bû chīn-chông.
