Ki-tok-kàu Bûn-bêng Sú-koan

Lîm Bō͘-seng

1933.07  580 koàn  p.10

 (Chiap téng-koàn 8 bīn)

    Chiàu chhin-chhiūⁿ téng-chām só͘ thiah-bêng, lūn tuì Ki-tok-kàu ê īⁿ-pang thoân-tō só͘ hoat-seⁿ chióng-chióng ê bûn-hoà-tek chiap-chhiok thang hun chò nn̄g khoán:Thâu-chi̍t khoán, chiū-sī sêng-siū Ki-tok-kàu bûn-bêng ê kok sī boē khai-hoà ê kok; chhin-chhiūⁿ kó͘-chá Au-lô-pa-chiu pak-pêng hiah ê kok, á-sī hiān-sî A-hui-li-ka hiah ê chéng-cho̍k. Chit chi̍t-khoán bô lūn sī in ê hong-siok, si̍p-koàn, tō-tek, giân-gú, chèng-tī, it-chhè sī kap Ki-tok-kàu tông-hoà , kàu bô lâu chi̍t-tiám-á in só͘ ū kū-lâi ê hûn-jia̍h. Tē-jī khoán, sī kap chit ê tuì-siong-hoán, chiū-sī iáu-boē sêng-siū Ki-tok-kàu bûn-bêng í-chêng , í-keng oân-choân ū in kū-lâi put-chí chìn-pō͘ ê bûn-hoà ê kok ;  Tuì chit ê tē-jī khoán só͘ hoat-seng ê bûn-hoà-tek chiap-chhiok ( cultural contact) , che sī  goá tī pún-bûn só͘ ài lūn ê iàu-tiám.

    Chit ê bûn-hoà-tek chiap-chhiok só͘-hoat-seng hun-chò kuí-ná hong-biān lâi koan-chhat:-

1.Chong-kàu-chiūⁿ ê hong-biān.

2.Tō-tek-chiūⁿ ê hong-biān.

3.Ha̍k-būn-chiūⁿ ê hong-biān.

4.Chenge-tī, keng-chè-chiūⁿ ê hong-biān.

    1.    Chong-kàu-chiūⁿ ê hong-biān. Chhin-chhiūⁿ goá chêng só͘ kóng, Ki-tok-kàu ê īⁿ-pang thoân-tō sī sûn-choân uī-tio̍h ‘' Lín tio̍h khì phó͘-thiⁿ-ē thoân hok-im, ‘' chit-kù oē lâi phah khí-thâu--ê; bián kóng, i ê tōng-ki sī sûn-chuī uī-tio̍h chong-kàu-chiūⁿ lâi hoat-chhut--ê.

Só͘-í chong-kàu-chiūⁿ chit hong-biān iā sī lán ê būn-tê ê tiong-sim-tiám. Chóng-sī goá tī chia ài kóng chi̍t kù : chiū-sī, goá sī chhián-ha̍k koáⁿ-bûn, goá tī chia só͘ beh gī-lūn á-sī ín-chèng chū-jiân hān-tiāⁿ tī goá pêng-sò͘ só͘ chhim-chai ê Tiong-kok, Ji̍t-pún lâi the̍h chhâi-liāu; bē thang khui-khoah kàu ìn-tō͘ á-sī Lâm-iûⁿ chiah ê só͘-chāi; che khiok-sī chin uî-hām ê sū. Taⁿ tuì Ki-tok-kàu thoân-ji̍p Tang-pêng kok í-lâi, tuì chong-kàu-chiūⁿ lâi khoàⁿ, ū seⁿ-chhut sím-mi̍h Tang-iûⁿ ê bûn-hoà-tek ê kiat-kó ?

    Tē-it, chiū-sī hō͘ Tang-iûⁿ ê tuì Sîn ê koan-liām ū toā-toā ê piàn-hoà. Tang-iûⁿ chū-lâi só͘-sìn ê chong-kàu khah chē sī ‘'To-sîn-kàu''. ìn-tō͘ ê Pô-lô-bûn sī ‘'Hoàn-sîn-kàu.'' Pu̍t-kàu ê siáu-sēng, iā-sī To-sîn-kàu. Tiong-kok ê ‘'Tō-kàu'', Ji̍t-pún ê ‘'Kó͘-sîn-tō'', iā-sī sio̍k tī To-sîn-kàu. Lūn Jû-kàu sī chong-kàu á m̄-sī , khiok ū chē-chē hāng ê gī-lūn. Chóng-sī chiàu goá khoàⁿ , kì-jiân ū chè-sū , biō-ú , sîn-uī, chò chong-kàu ê chi̍t-chióng lâi khoàⁿ iā-sī bô hông. Lūn Jû-kàu ê tiong-sim goân-lâi sī ‘'kèng Thian'' ê su-siúⁿ ; chò ‘'It-sîn-kàu'' lâi khoàⁿ , iā ē ēng-tit . Chóng-sī Jû-kàu tú-khì ho̍k-sāi ‘'Thian'' í-goā, iû-goân ū ho̍k-sāi ‘'Hō͘-thó͘'', ‘'Siā-chek ê Sîn'', í-ki̍p tuì pò-in hoán-pún ê ì-gī lâi kèng-hōng ū kong-lô tī kok-ka, á-sī bîn-cho̍k ê chó͘-sian.  Che iā thang chò chi̍t khoán ê ‘'To-sîn-kàu'' lâi khoàⁿ. Só͘-í thang chai Tang-iûⁿ chiah ê chióng-chióng ê chong-kàu kap Ki-tok-kàu ê sîn-koan ū toā-toā bô saⁿ-tâng tī-teh. Bo̍k-koài ‘'goá í-goā m̄-thang ū pa̍t ê Siong-tè.'' Chit ê Ki-tok-kàu chi̍t-ē ji̍p-lâi, Tang-iûⁿ lâng tuì Sîn ê koan-liām khí chi̍t ê toā kek-bēng. M̄-nā sī Sîn ê siàu-gia̍h bô saⁿ-tâng nā-tiāⁿ, chiū Sîn ê pún-chit iā toā-toā piàn-oāⁿ. Goân-lâi Tang-pêng lâng só͘ ho̍k-sāi ê sîn-bêng kap kó͘-chá Hi-lī-nî lâng só͘ teh ho̍k-sāi ê tāi-tông siáu-īⁿ. Chóng kóng chi̍t kù, Tang-pêng lâng só͘ ho̍k-sāi ê sîn-bêng sī sio̍k tī lâng ê khoán ê sîn-bêng ; sī siong-tuì-tek ê sîn-bêng;sī ū te̍k-sû-sèng ê sîn-bêng. Tang-pêng ê sîn-bêng ū hun-gia̍p. Ū-ê sī  koán-lí chi̍t tē-hng ê im-iông, sióng-siān hoa̍t-ok . Ū-ê sī chiáng-koán chi̍t só͘-chāi ê chū-jiân hiān-siōng , hok-siān hoa̍t-ok. Ū-ê sī chò kiâⁿ chûn lâng ê pó-hō͘-chiá; ū-ê sī chò choh-sit lâng ê siú-hō͘-sîn. Ū-ê ui-lêng sī hān-tiāⁿ tī chi̍t-chong, chi̍t-cho̍k ê tiong-kan; ū-ê hián-sèng sī kīn-kīn tuì chi̍t ê kok-ka, chi̍t ê bîn-cho̍k chiah ū kong-hāu. Sim-chì iā ū choan-bûn teh koán-lí seⁿ-kiáⁿ, i-pīⁿ, pó-hō͘ poa̍h-kiáu lâng, chiàu-kò͘ thit-thô-keng téng-téng. Che bêng-bêng kap lán só͘ sìn ê Ki-tok-kàu ê Sîn ê choa̍t-tuì, phó͘-piàn toā-toā bô saⁿ-tâng.

Ki-tok-kàu ê Sîn m̄-nā sī ū sióng-siān hoa̍t-ok ê chèng-gī, iā ū kiù-lêng sio̍k-choē-ok ê chèng-gī, iā-ū kiù-lêng sio̍k-choē ê ài-chêng. Tang-iûⁿ ê sîn-koan tuì Tang-iûⁿ chiah ê kū bûn-hoà kok só͘ kòng-hiàn ê chi̍t ê tē-it tiōng-iàu è tiám (Thāi-sio̍k)