Sin-iok-su Sū-soat
Niû Siù-tek
1933.07 580Koàn p.12
Tē 4 chiuⁿ : Sin-iok-su ê iōng-gú
Tī lán tāi-ke ê chhiú-ni̍h só͘ the̍h ê Sin-iok-su, lāi-bīn ê iōng-gú sī ēng sím-mi̍h lâi siá ? Chit ê sū iā-sī Sin-iok-su gián-kiù-siōng ê chi̍t ê būn-tê, goá bat chi̍t pái khì chhoē Thian-chú-kàu ê sian-siⁿ kap iōng-gú, in chiū kóng, iōng-gú sī Lia̍p-teng-oē. It-poaⁿ ê lâng kiám-chhái beh suî-sî siūⁿ in ê lâi hoan-e̍k, ún-tàng beh sìn goân-té ê iōng-gú sī Lia̍p-teng ê oē. Chóng-sī khêng-si̍t m̄-sī án-ni. Só͘-í lán tio̍h chai ê pit-iàu.
Lūn Sin-iok-su ê ū pō͘-hūn, kóng sī A-lân-oē (Aramaic) lâi siá--ê, āu-lâi chiah hoan-e̍k chò Hi-lia̍p-bûn, ū chit hō ê gî-liām, tī 19 sè-kí ū 2, 3 ê ha̍k-chiá án-ni siūⁿ. Chóng-sī bô loā-kú, chiâⁿ-chò hē-thóng-tek ê su-siúⁿ, iā ū lâng án-ni chú-tiuⁿ, chū-sìn, che sī pí-kàu-tek kīn-lâi ê sū. Tō͘-lé kàu-siū (C.C. Torrey) só͘ siá koan-hē Hēng-toān ê cho͘-sêng kap nî-pió (The composition ang Data of the Acts) ê chheh ū chú-tiuⁿ Heng-toān ê chiân-hoan-e̍k chò Hi-Lia̍p-gú--ê. iū-koh Bā-ló-sū kàu-siū (Millar Burrows) só͘ siá koan-hē Iok-hān Hok-im-toān ê goân iōng-gú (Theoriginal language of the Gospel of John) ū ke̍k-le̍k chú-chhiòng Iok-hān sī A-lân-oē ê goân-bûn; iā ū lâng kóng Má-khó kap Khé-sī lio̍k iā-sī A-lān-oē lâi hoan-e̍k--ê.
Lūn A-lân-oē ê goân-bûn-soat, chiàu só͘ chú-tiuⁿ ê ha̍k-chiá, sī siūⁿ chho͘-tāi Kàu-hoē uī-tio̍h beh chhiok-chìn Ki-tok-kàu ūn-tōng, ū khiam-ēng A-lân-oē ê bûn-hiàn. iā-koh kóng, tng-sî ê Ki-tok-kàu it-poaⁿ ū ēng A-lân-oē lâi tù-chok. Chóng-sī chit hō ê ká-tēng, sī sio̍k tī ká-sióng nā-tiāⁿ. Goodspeed kóng, liân Sin-iok sî-tāi ê Iû-thài lâng to ēng Hi-lia̍p-gú lâi tù-chok, hô-hòng sìn-tô͘ chit bīn ê tù-su̍t. Si̍t-chāi choân-jiân bô thang khoàⁿ-tio̍h ū chhut A-lân-oē ê bûn-hiàn hit khoán kū-thé-tek si̍t-lē tī-teh. iū-koh chiàu in só͘ kóng, Iok-hān kap Hēng-toān ê chiân-poàⁿ, sī Pó-lô phoe-sìn ê í-chêng. Nā chin-chiàⁿ án-ni, chiū tio̍h siūⁿ hit ê sî-kî sī oá A. D. 50 nî. Tī hit-sî ê sìn-tô͘ kiám ū khiàm-ēng bûn-su? Sū-si̍t hit sî in sī chhiat-bō͘ Chú ê chài-lîm, iā-koh hiah ê bat khoàⁿ-tio̍h Chú ê chē-chē lâng iáu tī-teh, chiū tuì siá chheh ê sū, liân chi̍t-sut-á koan-sim á-sī iau-kiû mā bô lah !
Koh chi̍t hāng, chú-tiuⁿ A-lân-oē ê sian-siⁿ, in só͘ ín-khí lâi chí-bêng ê só͘-chāi, chi̍t-lâng sī chi̍t khoán, lóng bô sio-tâng ; ū lâng kóng chit kù, ū lâng kóng hit kù. iū-koh tuì sū-si̍t-siōng lâi kóng , hiān-sî Sin-iok-su ê Chhiú-kì (Autograph), chiū-sī goân tù-chiá só͘-siá hit tiuⁿ, lán lóng bô; chí-ū lán oē chai--ê, sī hit hō Siá-pún (Manuscripts), chiū-sī koè-chhau--ê. Kì-jiân bô Chhiú-kì, chiū lán beh tuì Siá-pún lâi chí-bêng tó chi̍t kù sī A-lân-oē, á-sī tó chi̍t kù m̄-sī, che sī chhin-chhiūⁿ chhiⁿ-mî lâng teh ioh-chhiūⁿ chi̍t-iūⁿ.
Nā-sī án-ni, tàu-tí hit ê iōng-gú sī sím-mi̍h? Tī 18 kap 19 sè-kí ê tiong-kan, ha̍k-chiá chē-chē í-keng chai sī ēng chi̍t khoán ê oē lâi siá, iā kóng chit khoán ê oē sī Sin-iok-su to̍k-iú--ê. Só͘-í kiò-chò ‘'Sin-iok Hi-lia̍p-gú,'' ū lâng kiò-chò ‘' Hoan-e̍k ê Hi-lia̍p-gú, ‘' iā ū lâng kiò-chò ‘'Sèng-lêng ê oē.'' Khah-chē án-ni sìn. Chóng-sī kàu taⁿ tāi-ke chai sī m̄-tio̍h, Sin-iok-su ê goân-iōng-gú sī tng-sî Hi-lia̍p Lô-má ê sè-kài, it-gú sī tng-sî Hi-lia̍p Lô-má ê sè-kài, it-poaⁿ teh ēng ê Thong-sio̍k-gú, kiò-chò Koinē che-sī hiān-sî tāi-ke só͘ sêng-jīn--ê.
oē siⁿ-chhut chit khoán gián-kiù ê kiat-kó, chiū-sī tī 18 sè-kí boé, ū chi̍t ê Tek-kok Pek-lîm tāi-ha̍k ê kàu-siū Deissmaⁿ, I ū káng-kiù tuì Ai-ki̍p tē-hng hoat-ku̍t--ê:(1) papyrus (Ai-kip-choá). (2)Ostracon (Huî ê khì-khū). (3) Inscriptions (Chio̍h-pâi) só͘ kì ê bûn-jī. Hiah ê bûn-jī tú sī kap Sin-iok-su ê giân-gú sio-tâng--ê. Tuì gián-kiù chai m̄-sī Bûn-ha̍k-tek, Gē-su̍t-tek ê giân-gú, iā m̄-sī A-lī-tò-tē-lē í-chêng ê kó͘-tián, Hi-lia̍p-gú sī tī hit ê Sin-iok sî-tāi teh ēng ê Thong-sio̍k-gú. Che sī Deissmaⁿ ê kiat-lūn. Chiap-soà án-ni chú-tiuⁿ--ê, ū Eng-kok ê Mô͘-lú-tùn kap Bí-lī-gān. Che sī hiān-kim it-poaⁿ ê sêng-jīn.
Lūn Thong-sio̍k-gú, sī A-le̍k-san-tāi tāi-ông khì cheng-hoa̍t tang-pêng ê in- toaⁿ, tì-kàu tang-sai sio chiap-chhiok.iā-koh tuì kau-thong bō͘-e̍k ê pit-iàu-siōng só͘ siⁿ-chhut, tuì kó͘-tián Hi-lia̍p-gú lâi piàn-hoà ê oē. Tī Ki-tok ê sî-tāi , Iû-thài-kok ū kú-kú siū-tio̍h Hi-lia̍p-tek bûn-hoà ê éng-hióng, chiū chit ê Thong-sio̍k-gú ū siū it-poaⁿ ê lâng lâi bat. It-poaⁿ in ê kok-gú sī A-lân-oē, chóng-sī nā sió-khoá ū siū kàu-io̍k ê lâng, lóng ēng chit khoán Thong-sio̍k-gú. Iâ-so͘ kap ha̍k-seng iā-sī ēng chit khoán ê oē. Tuì chit ê iōng-gú ê sū, thang hō͘ lán tio̍h kám-siā Siōng-tè chi̍t hāng, chiū-sī Siōng-tè ū ēng chit ê giân-gú lâi kài-siāu put-hiú ê chin-lí, phó͘-ki̍p tī tng-sî ê sè-kài. Siat-sú nā bô, beh ēng Lia̍p-teng-oē, sī chí-ū koaⁿ-kài oē bat nā-tiāⁿ;nā beh ēng A-lân-oē, iā sī kan-ta chi̍t pō͘-hūn oē chai nā-tiāⁿ. Chóng-sī Siōng-tè ū hō͘ chit ê sî-tāi só͘ ēng chit ê Thong-sio̍k-gú lâi thoân-pò Chú ê hok-im, che sī chin ū ha̍p-lí-tek ê un-sù lah!
(āu-hō beh koh chiap).
