Kau-thong ê Hoat-tat
(T. Th. Ts.)
1933.08 581 Koàn p.9
Í-siōng sī lio̍k-siōng ki-koan ê khài-soat, taⁿ ài tāi-seng kóng-khí chuí-siōng ê kau-thong, ǹg-bāng āu-lâi ū ki-hoē thang kóng-khí lio̍k-siōng kau-thong-sú(交通史).
Chuí-siōng kau-thong ki-koan tē-it tiōng-iàu ê chiū-sī chûn(舟). Goân-sí sî-tāi ê lâng khoàⁿ chhâ teh phû,chhiū-hio̍h teh lâu, chiah siūⁿ-chhut chō chûn ê hoat-tō͘, ta̍k só͘-chāi chha-put-to lóng siāng chit khoán ê thoân-soat. Hō͘ mi̍h phû tī chuí-bīn lâi chài mi̍h chài lâng, che sī kīn tī chū-jiân ūn-poaⁿ ê hoat-tō͘, só͘-í jîn-luī bûn-hoà ke̍k chá ê sî-tāi, í-keng ū hoat-bêng chō chûn ê hoat-tō͘. Tuì khó-kó͘-ha̍k(考古學) ê sian-seⁿ só͘ chhoē-chhut--ê, í-ki̍p khoàⁿ hiān-sî bûn-hoà thêng-tō͘, ke̍k kē ê bîn-cho̍k só͘ ēng ê chûn, chiū chai hit sî-tāi só͘ chò ê chûn, kap hiān-tāi ê chûn toā-toā bô sio-tâng.
Khí-thâu phah-sǹg sī ēng-kuí-nā ki ê îⁿ-chhâ, ēng tîn-á pa̍k chò-hoé, ká chò chhâ-pâi-á. Hiān-chāi tī Chi-ná Tōng-têng-ô͘, Iông-chú-kang, iā ū toā chhâ-pâi. Tī lán Tâi-oân, khe-mn̂g e̍h-sè,khe-chuí iā sī chin chhián, só͘-í lī-ēng moâ-tek-kóng ká chò khe-pâi, teh chài hoè-mi̍h, Tâm-chuí-khe ū chit hō ê si̍t-lē. iā ū ēng tek-pâi khì iân-hái thó-lia̍h, chit hō tek-pâi soà chò sio-sàng ê lō͘-ēng. Tī Lâm A-bí-lī-ka Pì-lō͘ kok Ti-ti ka-ka-ô͘(L.Titicaca), ū ēng chháu chò chûn. Bêng-tiâu ê sî Chhek-kè-kong ū ēng chhâ chò chûn. Chha-put-to 8000 nî chêng Ai-ki̍p-lâng,chiū ēng lô͘-tek-á chō chûn, ēng le̍k-chheng lâi boah, hō͘ chuí bē tit ji̍p chûn-lāi. Tâi-oân Lâm-iûⁿ kî-thaⁿ chē-chē só͘-chāi ēng to̍k-bo̍k chûn(獨木舟), sī kui tè ê îⁿ-chhâ, ó͘ khang chò chûn. Chiah-ê sī tī khe, kang, ô͘, á-sī pêng-hong chēng-éng ê só͘-chāi ê kau-thong ki-koan.
Iû-thài kok ê pak-pêng, ū Hui-lī-nî-ki kok, āu-bīn sī Lī-pa-loán soaⁿ, thâu-chêng sī Tē-tiong-hái, thó͘-tē e̍h-sè, lông-gia̍p bô hoat-tat, só͘-í kok-bīn ǹg hái-bīn hoat-tián. Chhái-chhú Lī-pa-loán soaⁿ ê chhâ-liāu lâi chō chûn, ēng Tē-tiong hái chò in oa̍h-tāng ê bú-tâi.Sì chheng nî chêng, in ê chûn chhut Tē-tiong hái, ji̍p Toā sai-iûⁿ, lâm kàu Ka-ná-lī-tó(Ie Canary), pak kàu Eng-kok hái-kîⁿ. Tuì án-ni Chhui-lô, Se-tùn nn̄g ê siâⁿ chin lāu-jia̍t, chò hit sî-tāi seng-lí ê tiong-sim tiám. Hit-sî ê chûn sī ēng lâng ê khuì-la̍t teh kò-chiúⁿ, ēng phâng chò pó͘-chō͘ ki-koan. Kàu Hi-lī-nî, Lô-má sî-tāi ê chûn,chám-jiân toā chiah, ū-ê ū 200 chhioh tn̂g,ēng kuí-nā pah lâng teh lûn-liû kò,sok-le̍k iú-hān, kau-thong iáu sī bô an-choân. Chóng-sī í-keng tuì lāi-lio̍k chuí-lō͘ ê kau-thong, chìn-pō͘ kàu iân-hái ê kau-thong.
Chi̍t chheng nî chêng, toà tī Au-lô-pa Su-kau-jī-ná-bí-iá poàⁿ-tó (P.Scandinavia) ê lâng (Norman):In ê sū-gia̍p sī chò hái-chhat, só͘-í in chin gáu sái chûn, in ê chûn ū kàu Pak A-bí-lī-ka ê Le̍k-tó(Greenlang), iā ū kàu Ka-ná-tāi ê tang-pak-hoāⁿ. In ê bûn-hoà chin kē,bô jī bô ba̍k, tuì án-ni bô lâu kì-lio̍k, lâng lóng m̄-chai siōng-sè.Hàn-tiâu Hoân-tè ê sî-tāi,Lô-má í-keng chiàm-niá Pho-su chē chûn lâi kàu An-lâm ê Tang-kiaⁿ, tuì án-ni Lô-má kap Hàn-tiâu ū khui kau-thong ê lō͘.
Bêng-tiâu tē 3 tāi ê Hông-tè Sêng-chó͘ Bān-le̍k kun, ū chhe thài-kàm Tēⁿ Hô, chhoā peng thó-hoat Lâm-iûⁿ chiah ê hái-sū, chha-put-to ū kàu A-hui-lī-ka ê tang hoāⁿ. Chit ê sî-chūn lóng sī ēng phâng kap kò-chiúⁿ, chûn iā sè-chiah, put-kò che sī Tiong-kok lâng Bêng-tiâu sî-tāi phò-thian-hong ê sū(Siáu-soat Sam-pó hā Se-iûⁿ Chiū-sī kì chit chân sū)
