Chheng-liân ê Tuì-te̍k
(Tân Khiu-suí)
1934. 5, no. 590, pp. 7-8
Kiat-hu̍t-pīⁿ (Lô-siang), sī chheng-liân ê chin thang kiaⁿ ê tuì-te̍k, chóng-sī chheng-liân thang kóng lóng bô teh liû-sîn chù-ì hit ê guî-hiám.
Tuì 12 hoè kàu 20 hoè, tú-tú sī cha-po͘ í-ki̍p cha-bó͘ gín-na teh tńg-chhiâⁿ chò toā-lâng, chin iàu-kín, iā koh sī hoa̍t-phoat hoat-io̍k ê sî-kî. Chheg-liân tuì chit-tia̍p khí, chiām-chiām khah bat sè-kan kap lán lâng oa̍h-miā ê ò-biāu. Chit ê kiat-kó, seⁿ-chhut khoàⁿ kiān-khong khah bô iàu-kín, bô teh siūⁿ chêng-āu ê lī-hāi koan-hē hit chi̍t khoán ê jia̍t-kông! Siā-hoē iau-kiû chheng-liân gián-kiù, ūn-tōng, í-ki̍p kî-thaⁿ ê chò-kang, ta̍uh-ta̍uh poâⁿ-koè an-choân ê kài-hān, soà tì-kàu hō͘ in koè-thâu ê tio̍h-boâ. Lūn chiah-ê, lóng sī hō͘ lán ê gín-ná ê lēng-jio̍k (靈肉) soe-thè, iā hō͘ in khoài tú-tio̍h lóng-chóng ê phoà-pēⁿ; tiong-kan kiat-hu̍t pēⁿ (lô-siang) sī choè iàu-kín--ê. Tī chit-sî, chheng-liân sī pí chêng koh-khah khiàm-ēng pē-bú, í-ki̍p chin siong-ti ê i-seng ê chí-tō. Chiàu chē-chē ê i-seng só͘ gián-kiù, kàu 15 hoè ê gín-ná, chì-chió 25% í-keng siū kiat-hu̍t-khún (the germs of tuberculosis) chhim-ji̍p tī sin-thé-lāi--nih. M̄-kú it-poaⁿ ê gín-ná ū chū-jiân ê tí-khòng-la̍t thang khah-iâⁿ, tì-kàu bô hián-chhut sím-mi̍h sún-hāi, á-sī phoà-pēⁿ. Sui-bóng án-ni, iáu-kú ū-sî ē tńg chò siong-tiōng ê chèng-thâu. Chiàu chē-chē i-seng ê keng-giām, kàu 10 hoè ê gín-ná sī chin khin chèng, bô hián-chhut hit ê chèng-chōng, che kiò-chò Iù-liân-hêng ê kiat-hu̍t pēⁿ, "Childhood type of tuberculosis"- m̄-sī chin iàu-kín ê pēⁿ-chèng, chóng-sī chit chèng ē thang phì-jū hoé-chi̍h, sī bô sím-mi̍h lī-hāi, iàu kín lán tio̍h chai, sī ē chò seⁿ-chhut toā ê hoé-iām ê goân-thâu lah.
Koh chi̍t hong-bīn lâi kā khoàⁿ chheng-liân, nā kīn-oá 20 hoè, in ê seng-oa̍h pìⁿ choè khah hok-cha̍p, tuì 12 hoè kàu 20 hoè tiong-kan, gín-ná ê sin-thé ū toā ê piàn-oāⁿ, hō͘ gín-ná tńg-chhiâⁿ chò toā-lâng. Siāng chit ê sî-kî, pē-bó ê khan-kà chiām-chiām choán-oāⁿ hō͘ chheng-liân ka-tī khì hū chek-jīm. Chiah ê saⁿ cha̍p-chhap ê éng-hióng, thiⁿ-iû hō͘ kiat-hu̍t-pēⁿ ê hoé-chi̍h pìⁿ-chò tāng-pēⁿ ê hoé-iām.
Kiat-hu̍t-pēⁿ ū teh-beh po̍k-hoat (爆發) á bô, beh cháiⁿ-iūⁿ ē chai leh? Ē lah! Tuì kiat-hu̍t-khún-so͘ ê chhì-giām-hoat "Tuberculin Test" kap X-siā-soàⁿ "X-ray" í-ki̍p kî-thaⁿ Seng-bu̍t-ha̍k-tek ê chhì-giām-hoat, ē thang lâi hoa̍t-kiàn.
Lán nā si̍t-hêng tú-hó ê ū-hông, chiū sui-jiân hoat-kiàn-tio̍h lô-siang ê iáⁿ-jiah iā bián kiaⁿ-hiâⁿ!
Kàu tī kin-á-ji̍t, lūn i-tī kiat-hu̍t-pēⁿ chhut-miâ ê hoat-tō͘, iû-goân sī ū-hông khah kong-hāu. Tú-hó ê hioh-khùn, sin-sián ê khong-khì, hó koh ha̍p-lí ê chia̍h-mi̍h, tī ta̍k hāng tāi-chì ū tiau-hô. Chheng-liân ê Tuì-te̍k chiū ka-tī tâu-hâng. Nā bô, tek-khak pau tek-sèng ê chhèng kap chhèng-io̍h tī-chia teh thèng-hāu.
Choè-āu beh kóng, Chá-chá hoat-kiàn phoà-pēⁿ ē pang-chān chá-chá hoê-ho̍k; chìn chi̍t-pō͘, ū-hông chiū bô khiàm-ēng tī-liâu. "Early Discovery aids Eerly Recovery. Prevention avoids Cure."
