Kū-iok-su Sū-soat
(Tân Kim-jiân)
(Chiap chêng hō tē 7 bīn)
1934. 9, no. 594, pp. 6-8
IV. Kū-iok-su ê poē-kéng
Goá sìn Sèng-keng sī Siōng-tè ê oē, sī lâng ê keng-giām choè-ko koân-uī ê kì-lio̍k. Tī hit poè-āu, ū oa̍h-oa̍h ê Siōng-tè ê khé-sī tī-teh. In-uī án-ni, chū-jiân ū sî-tāi ê piáu-hiān, koh iā ū chhēng khoân-kéng ê saⁿ tī-teh. Só͘-í lán tio̍h chai Siōng-tè ê oē tuì sím-mi̍h lâng, tuì sím-mi̍h ki-in (機因) lâi khé-sī tī le̍k-sú--nih! Che sī lán beh bêng-pe̍k Siōng-tè ê khé-sī ê pún-chí, tē-it tiōng-iàu ê būn-tê.
Goân-lâi sî-tāi ū sî-tāi te̍k-sû ê oē-gú, chhin-chhiūⁿ hiān-tāi ta̍k hāng lóng iàu-kín chhiong-si̍t, só͘-í put-lūn sím-mi̍h, to tio̍h kiù-khàm kàu hit ê tn̂g, khoah, koân, chhim (Hut 3:13). Oāⁿ oē lâi kóng, chiū-sī tio̍h li̍p-thé-tek (立体的) ê khoàⁿ-hoat.
Chong-kàu beh piáu-hiān i ê su-siúⁿ, iû-goân tio̍h chioh-ēng sî-tāi ê oē-gú. Tuì án-ni si̍t-chāi beh gián-kiù Sèng-keng, ài liáu-kái hit lāi-bīn ê chong-kàu su-siúⁿ. Só͘-í tio̍h tāi-seng chai hit sî-tāi Hi-pek-lâi lâng ê siā-hoē seng-oa̍h kap in ê piàn-hoà; in-uī che sī Kù-iok-su ê bó-thai.
Chiàu Hi-pek-lâi ê bîn-cho̍k--sú lâi khoàⁿ, in ū 3 pái oāⁿ in ê khoân-kéng, ia̍h tuì hit ê khoân-kéng, he̍k-sī sūn-èng, ha̍k-sī hoán-khòng, kàu boé ū seⁿ-chhut te̍k-sek ê su-siúⁿ kap bûn-ha̍k. Tāi-khài sī:-
(1) Siū Ka-lâm ê éng-hióng. Tuì chit ê éng-hióng só͘ seⁿ-chhut--ê, sī "Ū-giân-tek ê chong-kàu kap bûn-ha̍k", si̍t-chāi sī Hi-pek-lâi su-siúⁿ-sú ê n̂g-kim sî-tāi.
(2) Siū Pa-pí-lûn ê éng-hióng. Tuì chit ê khoân-kéng só͘ seⁿ-chhut--ê, sī "Chè-si-tek ê chong-kàu kap bûn-ha̍k."
(3) Siū Hi-lia̍p bûn-hoà ê éng-hióng. Tī chit tiong-kan ū seⁿ-chhut "Gâu-lâng- Tì-chiá ê chong-kàu kap bûn-ha̍k."
Taⁿ ài tām-po̍h lâi kóng-khí hit ê tiā-lio̍k.
1. Siū Ka-lâm ê éng-hióng.
Hi-pek-lâi lâng ê chó͘-kong sī "chi̍t ê teh-beh sí ê A-lân lâng" (Sin 26:5), sī tuì A-lân ê î-chū-thoân (移住團) pun-khui. āu-lâi tī-chia tī-hia phiau-liû - chhin-chhiūⁿ Chhòng-sè-kì ê cho̍k-tiúⁿ seng-oa̍h - keng-koè chē-chē piàn-chhian, "lo̍h-khì Ai-ki̍p, kià-kha tī-hia, lâng-gia̍h chió-chió, tī-hia chiâⁿ-chò chi̍t kok, toā koh kiông, lâng-gia̍h koh chē" (Sin 26:5). āu-lâi ū toā ê chí-tō-chiá chhoā in kàu Se-nái soaⁿ, tī-hia kap Iâ-hô-hoa Siōng-tè li̍p-iok. Chit-ê sī chiong-lâi hō͘ in "Chiong lín lia̍t-chó͘ tī toā-hô hit pêng kap tī Ai-ki̍p só͘ ho̍k-sāi ê Siōng-tè tû-khì, lâi ho̍k-sāi Iâ-hô-hoa" (Iok-su-a 24:14) ê chi̍t choán-ki lah!
Tuì chit-tia̍p in chiū lī-khui hit ê chāi-lâi ê soa-bô͘ seng-oa̍h, lâi ji̍p tī chhut ni kap bi̍t ê Ka-lâm tē lah!
Hi-pek-lâi chìn-ji̍p tong-sî ê Ka-lâm bûn-hoà - in í-keng ē hiáu ēng chìⁿ-hêng bûn-jī, che lán í-keng gī-lūn liáu - sī ke̍k-tiám lah! In ê siā-hoē seng-oa̍h ke̍k hok-cha̍p, hiah ê soa-bô͘ ê gín-á ê seng-oa̍h sī kap in bē pí-tit. Chū-jiân in ê chong-kàu iā sī toā koh-iūⁿ. In ê siōng-tè sī Pa-le̍k - ta̍k só͘-chāi ū Pa-le̍k ê chè-toâⁿ kap sèng-só͘, - Lia̍t-ông ê kì-chiá chheng i chò "soaⁿ-thâu-toâⁿ." Chit ê Pa-le̍k sī lông-gia̍p ê sîn, (í goā iáu ū chē-chē khoán ê sîn, -Pa-pí-lûn ê A-su-tha-lio̍k, thin-siōng, téng-téng).
Chit khoán ê chêng-hêng, thang kóng sī Hi-pek-lâi chong-kàu ê guî-ki, in-uī che sī Hi-pek-lâi chú-gī kap Ka-lâm chú-gī, Iâ-hô-hoa chú-gī kap Pa-le̍k chú-gī ê cheng-tàu lah! Tī chit khoán ê tuì-li̍p, soà seⁿ-khí 3 khoán ê tóng-phài.
(1) Bông-chìn-tek, á-sī kip-chìn-tek. Chit phài, sī put-koán sím-mi̍h sū, lóng sī o̍h Ka-lâm lâng ê khoán, bô-lūn chong-kàu, á-sī sia-hoē hogn-bīn lóng sī án-ni, só͘-í in ê seⁿ-oa̍h, chiū-sī "Tuì án-ni Í-sek-lia̍t lâng khiā-khí tī Ka-lâm lâng, Hek-lâng, A-mô͘-lí lâng, Pí-lí-sé lâng, Hi-bī lâng, Iâ-pò͘-sū lâng ê tiong-kan, chhoā in ê cha-bó͘-kiáⁿ chò bó͘, iā ēng cha-bó͘-kiáⁿ kè in ê kiáⁿ, soà ho̍k-sāi in hiah ê siōng-tè (Sū-sū 3:5, 6). Liân jia̍t-sim ê Sū-su Ki-tiân, to tuì Ka-lâm lâng ê tiong-kan kong-jiân lâi chhoā sè-î (Sū-su 8:31). Chit khoán ê kheng-hiòng, put-chí ū éng-hióng in ê Iâ-hô-hoa koan. Chiū-sī in pài Pa-le̍k, soà tī soaⁿ-thâu-toâⁿ lâi ho̍k-sāi Iâ-hô-hoa (I Sat 9:12, 13, 10:5; I Ông 22:43). Tuì án-ni seⁿ-khí chi̍t-chéng Iâ-hô-hoa, Pa-le̍k ê hūn-ha̍p-sîn.
Chit hō su-siúⁿ m̄-nā pêng-bîn nā-tiāⁿ, ū chìn-ji̍p kàu ông-kiong-lāi. Ap-sa-liông tiâu-tî khì Hi-pek-lûn hē-goān (II Sat 15:7). Só͘-lô-bûn iā khì Ki-piàn kèng-pài (I Ông 3:2-5). Tng-sî iáu-boē ū uī-tio̍h Iâ-hô-hoa ê miâ khí tiān, só͘-í peh-sèⁿ iû-goân tī soaⁿ-thâu-toâⁿ hiàn-chè (I Ông 3:2). Chit hō ê kheng-hiòng kàu B. C. 621 nî Iok-se-a ông 13 nî ê toā kái-kek chiah kìm-chí (II Ông 23 chiuⁿ).
Chit ê kheng-hiòng ê chí-tō-chiá, á-sī tāi-piáu-chiá sī "Chè-si," che iā sī tuì in ê seng-oa̍h-siōng ê lī-hāi koan-hē lâi--ê. Kàu-boé soà ēng chiah ê hiàn-chè ê gî-sek, lâi pá in su-kí ê pak-tó͘ (I Sat 3:13-16).
(2) Pó-siú-tek - Kok-suì pó-chûn-tong[sic.]. Ke̍k-toân chú-tiuⁿ goân-sí-tek Hi-pek-lâi su-siúⁿ, in ê tāi-piáu-chiá sī "Ná-sat-le̍k lâng" (hit ê siông-sè ê kui-tēng chhiáⁿ khoà Bîn 6 chiuⁿ, sin hoan-e̍k Kū-iok "Ná-sè-jíⁿ lâng") kap "Lí-kah lâng" (in ê te̍k-sek chhiáⁿ khoàⁿ Iâ 35 chiuⁿ). In tuì goân-sí-tek Iâ-hô-hoa ê lé-pài ke̍k-kî tiong-si̍t, put-sî uī-tio̍h pó-choân Iâ-hô-hoa ê lé-pài teh chīn-la̍t (Sū-su 4:17-5:24; II Ông 10:15-).
(3) Tiong-iông-tek. Chit phài ê tāi-piáu-chiá sī "Sian-ti lâng - Ū-giân-chiá." Tī Kū-iok chò-chho͘ kì-chài "Sian-ti" ê sū sī (I Sat 10:1-12), chiah ê Sian-ti ū kiōng-thong ê hiān-siōng, chiū-sī ēng im-ga̍k (I Sat 10:5; II Ông 3:15), á-sī siong ka-tī ê seng-khu (I Ông 18:28), lâi ji̍p hóng-hut ê chōng-thài, tuì án-ni thang thiaⁿ Siōng-tè ê siaⁿ, lâi kái-koat sî-tāi ê būn-tê.
Tong-chho͘ in ê tē-uī chin kē (I Sat 10:11, 12; II Ông 9:11). Che sī in goân-khí-thâu ê chōng-thài chin chho͘-ló͘, m̄-kú in ê chong-kàu-tek oa̍h-miā ū chiām-chiām chìn-hoà, kàu boé thang kan-sia̍p bān-poaⁿ ê chèng-bū, koh hó-táⁿ lâi thoân Siōng-tè ê oē (II Sat 12:7). án-ni in iā m̄-sī kip-chìn-tóng, iā m̄-sī pó-siú-tóng, kan-ta kap Siōng-tè kau-poê, thiaⁿ Siōng-tè ê siaⁿ, lí-kái Siōng-tè ê sèng-chí, lâi èng sî-tāi ê iau-kiû. In-uī án-ni chiah kóng in sī "Tiong-iông-tek." Chiah ê sian-ti ê hoat-ta̍t thang hun 3 chām:-
a) Tuì goân-khí-thâu kàu A-mô͘-sū. Chiū-sī tuì Ná-tan, Ka-tek khí, keng-koè Í-lī-a kap Í-lī-sa chham i ê ha̍k-seng kàu A-mô͘-sū ê sî-tāi, in ê hoat-ta̍t. Tuì goā ū cho͘-sêng sian-ti ê ha̍k-seng thoân-thé (I Ông 20:35; II Ông 4:1). Tuì lāi, chiū-sī saⁿ-chhut "Iâ-hô-hoa bûn-su" kap "Í-lô-him bûn-su." Chit nn̄g hāng bûn-su, sī chò A-mô͘sū lûn-lí-tek chhàm-gú (倫理的預言) ê sian-hong, ia̍h chiah-ê kap pa̍t mi̍h chu-liāu kap chiâⁿ "lu̍t-hoat ê chheh," á-sī kóng "Mô͘-se ê ngó͘-keng."
b) A-mô͘-sū khí, kàu siū-lia̍h ê sî-tāi. Thang kóng chit sî-tāi Hi-pek-lâi ū-giân ê n̂g-kim sî-tāi. Ū-giân Pak-kok Í-sek-lia̍t ê sian-ti ū A-mô͘-sū, Hô-se-a; ū-giân Lâm-pêng Iû-tāi ê sian-ti ū Í-sài-a, Bí-ka, Hap-pa-kok, Ná-hông, Se-hoan-ngá kap Iâ-lī-bí.
c) Tuì siū-lia̍h khí, kàu ū-giân ê chiong-kio̍k. Chit ê sî-tāi, ū-giân su-siúⁿ ū siū-tio̍h ché-si su-siúⁿ chin toā ê éng-hióng. Tī Pa-pí-lûn--nih ū Í-se-kiat, Tē-jī Í-sài-a, tī Iû-thài pún-thó͘--nih ū Hap-kai, Sat-ka-lī-a, Gô-pa-tí-a, Má-la̍h-ki, Iok-ná kap Iok-jíⁿ. Taⁿ chiah ê sian-ti tī ta̍k sî-tāi lóng ū toā ê kòng-hiàn:-
1) Kà-sī lâng chai chong-kàu ū kâⁿ chek-jīm, in ū chit ê chek-jīm chiah ū in ê tek-koân (A-mô͘-sū 3:1, 2).
2) Siōng-tè khah ài chong-kàu-tek ài-chêng, m̄-sī gî-sek-tek chong-kàu (Hô-se 6:6).
3) Tuì siā-hoē-tek ap-pek só͘ hoat-chhut siā-hoē-tek liông-sim ê siaⁿ (II Sat 12:7, I Ông 21:17-).
4) Chong-kàu ê pún-chit put-chāi su-siúⁿ, sī chāi tī keng-giām (I Ông 18:21, 22).
5) Hun-piat chit-gia̍p-tek chong-kàu-ka kap ti̍t-chiap tuì Siōng-tè tiàu ê sian-ti (A-mô͘-sū 7:12-15). Chhiáⁿ lán ē kì-tit, sian-ti iā ū chin kap ké; chóng-sī tī-chia kóng ké sian-ti, m̄-sī i tiâu-tî beh kóng moâ-phiàn, sī in bô thiaⁿ tuì téng-bīn lâi ê siaⁿ, chí-ū thàn in ê thau-náu só͘ chhui-chhek--ê lah! Chin ê sian-ti sī in iā ū ēng thâu-khak lâi siūⁿ, chóng-sī khah iàu-kín sī thiaⁿ Siōng-tè ê siaⁿ. In-uī sian-ti m̄-sī kóng bē lâi ê sū nā-tiāⁿ, iàu-kín sī chò Siōng-tè ê tāi-pián, thè Siōng-tè kóng-oē ê lâng.