Jio̍k-thé-lāi ū chhì(A)
Lo̍k Sian-chhun
1937年4月625期 23-25
Pó-lô uī-tio̍h koh-oa̍h ê Chú thoân hok-im, bô-lūn tī lāi, tī goā, siông-siông ū chhì-liān kap khùn-lân ê sū teh tak-tîⁿ. Tī i ê seng-gâi tiong ū siông-siông kap Iû-thài lâng, īⁿ-pang lâng, á-sī ké choè ê hiaⁿ-tī lūn-cheng. Siông-siông ko͘-toaⁿ chi̍t ê, ēng i nn̄g ki ê chhiú lâi tí-te̍k tng-sî ê choân sè-kài, ia̍h bô bó͘, kiáⁿ, cha-bó͘-kiáⁿ hō͘ i hoaⁿ-hí, á-sī kò͘ i . To̍k-to̍k i ū Ki-tok tī i ê sin-piⁿ, sù i ū khuì-la̍t thang tí-tng it-chhè hiong-ok ê koân-sè.
Pó-lô só͘ tio̍h khòng-cheng(抗爭) kan-lân ê chi̍t hāng, chiū-sī tī Ka-lia̍p-thài 4:13-15 kap II Ko-lîm-to 12:7-9 só͘ kì-chài ê sū. Chit nn̄g tiuⁿ phoe sī tī i ê seng-gâi tiong tâng chi̍t ê sî-kî só͘ siá ê, só͘-í só͘ lūn ê sū, thang kóng sī koan-hē siāng khoán ê khùn-lân.
Ū tha̍k tio̍h Bí-kok Tiúⁿ-ló Kàu-hoē ê Sîn-ha̍k phêng-lūn, lāi-bīn ū Philip Schaff Phok-sū teh lūn-khí Pó-lô só͘ kóng 'jio̍k thé-lāi ê chhì' ê sū, só͘-í kā i ke-thiⁿ kiám-chió tī-chia, hō͘ lán thang choè Sèng-chheh kái-sek siōng ê chham-khó,
Tāi-seng tio̍h tuì Pó-lô kuí-nā pái ê keng-giām lâi khoàⁿ, thang choè lí-kái hit ê "chhì" ê chham-khó.
(1) Pó-lô tī bē siá II Ko-lîm-to(A.D. 57) í-chêng, chiū-sī A.D.43 á-sī 44 tī Iâ-lō͘-sat-léng ê tiān-nih ū thâu-chi̍t-pái sîn-hûn iû tī siōng-goā ê keng-giām (II Ko-lîm-to 12:1,2; Hēng-toān 22:17).
(2) āu-lâi koh chi̍t pái tī A.D. 51 á-sī 52, thâu-pái khì Ka-lia̍p-thài ê sî, ia̍h bat jio̍k-thé loán-jio̍k ê keng-giām(Ka-lia̍p-thài 4:13).
(4) Koh tī A.D. 52 á-sī 53, siá phoe hō͘ Thiap-sat-lô-nî-ka lâng ê sî, Pó-lô ū kóng, "In-uī goán ài chiū-kūn lín, nā sī Sat-tàn chó͘-tòng goán"(II Thiap 2:18).
(4) āu0lâi keng-kè kuí-nā nî āu, i kā Ko-lîm-to lâng kóng, "Koh goá kap lín tī-teh ê sî sī loán-jio̍k, kiaⁿ-hiâⁿ, gī-gī-chhoah". Koh kóng lūn i tī A-se-a ê sî só͘ tú-tio̍h ê hoān-lān, sī "siū teh tāng chin thiám," "liân oa̍h iā bô ǹg-bāng......sim-lāi iā àn-sǹg oē sí"(II Ko-lîm-to 1:8,9) etc.
Tuì án-ni lâi khoàⁿ, Pó-lô kóng, "Saⁿ pái kiû Chú, hō͘ hit ê lī-khui goá" chiū thang chai, i ū siōng chió 3 pái tú-tio̍h te̍k-pia̍t ê loán-jio̍k ê keng-giām. Kàu tī lō͘-bé pái, Siōng-tè chiah kā Pó-lô kóng chit ê keng-giām ê bo̍k-tek, sī beh hō͘ Pó-lô khak-sìn Chú ê un-tián ê chhiong-moá, hō͘ i thang jím-siū pah-poaⁿ ê kan-khó͘, lia̍h che choè êng-kng.
Sèng-chheh ê lāi-bīn iáu ū kuí-nā uī kì-chài Pó-lô uī-tio̍h Ki-tok siū-khó͘ kap siū khún-tio̍k ê sū. Chham-khoàⁿ Ka-lia̍p-thài 6:17("Seng-khu ū tài Iâ-so͘ ê hûn-jiah"). II Ko-lîm-to 4:10("Toà Iâ-so͘ ê sí"). Ko-lô-se 1:24 ("Tī goá ê jio̍k-thé pó͘-moá I(Ki-tok) só͘ bē ū chīn ê hoān-lān).
Taⁿ, chiàu téng-bīn lâi khoàⁿ, nā-sī kap Pó-lô tâng sî-tāi ê tâng-phoāⁿ, á-sī i ê ti-kí, suî-sî oē chai Pó-lô só͘ kóng ê "loán-jio̍k", á-sī "jio̍k-thé ê chhì" ê ì-sù. Chóng-sī lán lī-khui Pó-lô hiah hn̄g hiah kú, só͘-í khah boē thang chai chit ê "chhì" ê tú-tú ê ì-sù. Chí-ū khah chá ê sî-tāi ū chi̍t ê thoân-soat teh kóng. Tertullian tē-it tāi-seng kóng-khí Pó-lô ū tì-tio̍h chin tāng ê thâu-khak thiàⁿ ê pīⁿ.
Lán tuì Pó-lô só͘ siá ê phoe-sìn, thang chhē chhut í-hā kuí-nā hong-bīn:
(1) Pó-lô só͘ kóng ê loán-jio̍k, chiū-sī seng-khu ê phoà-pīⁿ, á-sī seng-lí-siōng(生理上) ê pīⁿ-thiàⁿ, chiū-sī jio̍k-thé ê loán-jio̍k(Ka-lia̍p-thài 4:13). Koh jio̍k-thé lāi ê "chhì" m̄-sī si̍t-chāi oē chha̍k lâng ê chhì, chiū-sī jio̍k-thé ū kan-khó͘ chhin-chhiūⁿ lāi, á-sī chiam-chiam ê chhì teh chha̍k jio̍k-thé hit khoán ê kan-khó͘.
(2) Thang chai chit ê "chhì" sī chin thàng-thiàⁿ ê chhì. Hi-lī-nî ê goân-bûn "Skoiops" chit jī tī Sin-iok Sèng-chheh chí-ū chhut chi̍t pái nā-tiāⁿ. Ì-sù sī thâu siah chiam-chiam ê "chhâ-khi̍t-á", á-sī lāi ê "chhoaⁿ", á-sī "chhì". Nā-sī tī Pa-se kok ū chiong lâng-thâu-khak chha̍k tī chhâ-khi̍t, lâi chip-hêng sí-hêng ê si̍p-koàn, chóng-sī chhoaⁿ á-sī chhì ê ì-sù sī khah ū ha̍h, in-uī nā beh kóng-khí chiong hiah toā ki ê chhâ-khi̍t lâi tèng tī lâng ê sin-thé, chit ê hêng-iông boē-bián tit siuⁿ kè toā. Hi-lī-nî oē ê Kū-iok iā thang hoat-kiàn "Skolops" chit jī, Hô-se-a 2:6; Bîn-sò͘-kì 33:55.
(3) Chit ê "chhì" ū hō͘ lâng bô ài, só͘ iàm-khī(厭忌) ê sèng-chit tī-teh. Ū tì-kàu hō͘ Ka-lia̍p-thài lâng khoàⁿ-khin iàm-chiān Pó-lô, chóng-sī kàu lō͘-bé in ū khó-lîn, tông-chêng i.
(4) Chit ê "chhì" m̄-sī soà-chiap lâi(繼續的) ê kan-khó͘, chiū-sī ū tn̄g-chām (間歇的) ê kan-khó͘. Pó-lô keng-kè Ka-lia̍p-thài toē-hng ê sî, ū tú-tio̍h chit khoán ê kan-khó͘, tì-kàu tiàm hia khah kú, soà ū ki-hoē thang choè hok-im ê thoân-tō-chiá, kap chiâⁿ-choè Ka-lia̍p-thài lâng lêng-kài ê lāu-pē.
(5) Pó-lô ê pīⁿ-thiàⁿ, m̄-sī uî-thoân-sèng(遺傳性) ê pīⁿ-thiàⁿ. Toā-pō͘-hūn sī hoán-hoé liáu-āu, Siōng-tè keng-kè Sat-tàn ê chhiú lâi hō͘ Pó-lô ê "chhì", che sī beh hō͘ i khah oē khiam-pi ê, só͘-í chiū-sī tī i seng-gâi ê chho͘-kî só͘ tì ê .
(6) Chit ê "chhì" ū chin sîn-pì-tek ê poē-kéng(神秘的背景) tī-teh, chiū-sī ū kap siâ-sîn tak-tîⁿ hit khoán ê koan-hē tī-teh. In-uī i kóng chit ê kan-khó͘, chiū-sī Sat-tàn ê sù-chiá lâi phah--i. Tī chia só͘ kóng ê Sat-tàn, chiū-sī kap Iok-pek-kì só͘ kì ê Sat-tàn siāng khoán, chiū-sī choè Siōng-tè ê chi-phoè kap lia̍p-lí ê khì-kū, hō͘ Pó-lô thang tî-hông lâi tû-khì sim-sin ê khoa-kháu.
(7) Chit ê "chhì" á-sī loán-jio̍k, tī tit-tio̍h te̍k-pia̍t ê khé-sī, á-sī seng koân ê sî ia̍h oē siⁿ-khí ê . Pó-lô siông-siông ū siū-tio̍h Siōng-tè ê kò͘-ài, in-uī i kóng i bat "siū toà kàu tē saⁿ chàn thiⁿ", koh i ū thiaⁿ-kìⁿ "boē thang kóng ê oē." Chiàu khoàⁿ Pó-lô khoàⁿ jio̍k-thé lāi ê "chhì" ia̍h sī chi̍t khoán ê hoán-tōng(反動), chiū-sī lâng teh khoa-kháu ka-kī ū lē-goā ê tōng-chhat-la̍t(例外之洞察力) thang chai bat Siōng-tè ò-biāu ê chin-lí ê sî só͘ siⁿ-khí ê hoán-tuì chok-iōng.
Khoàⁿ kè-khì ê sèng-tô͘, in siông-siông ū chhin-chhiūⁿ tuì tī thiⁿ-nih hit khoán ê êng-kng tek-ì ê chong-kàu keng-giām, hut-jiân-kan siū chhian-soá kàu tī toē-bīn, lâng só͘ bô ài tú-tio̍h ê keng-giām.
Iâ-so͘ ê ha̍k-seng tio̍h tuì piàn-māu ê soaⁿ-téng lo̍h-lâi, khì kap kan-khó͘, pīⁿ-thàiⁿ ê lâng saⁿ tú, chit ê chêng-kéng ū piáu-hiān tī chhut-miâ ê oē ka Raphael choè āu ê kia̍t-chok hit tiuⁿ tô͘.
Pí-tek siū-tio̍h be̍k-sī, sêng-jīn Ki-tok choè Siōng-tè ê Kiáⁿ, hō͘ Chú chheng-ho͘ choè chio̍h-poâⁿ liáu-āu, bô kú siū chek-pī chheng-choè Sat-tàn, in-uī i siū hiat-jio̍k ê bê-he̍k lâi chó͘-chí Iâ-so͘ choè sè-kan ê ê Kiù-chú, kiâⁿ Si̍p-jī-kè ê lō͘ lâi kiù lâng.
(Thāi-sio̍k).
