"Jio̍k-thé-lāi ū chhì"(B)
Chiap 4 ge̍h hō 23 bīn
Lo̍h Sian-chhun
1937年6月627期 23-26
Taⁿ lūn "Jio̍k-thé ū chhì", ū chin-choē ê soat tī-teh , lâi gián-kiù chiah ê sī put-chí sim-sek ê sū. Ū-ê sī tuì khong-sióng lâi siⁿ--chhut--ê, ū-ê kiám-chhái oē sìn-tit; chóng-sī bô chi̍t-soat sī khak-si̍t-sèng tī-teh.
Taⁿ ài hun chò 3 toā hāng lâi lūn,chiū-sī: (I) Jio̍k-thé ê pīⁿ-thiàⁿ. (II) Goā-pō͘ ê khùn-lân. (III) Sim-sîn-siōng ê chhì-liān.
I. Jio̍k-thé ê pīⁿ-thiàⁿ.
Bô-lūn sím-mi̍h lâng, i ê seng-khu nā ū phoà-pīⁿ, á-sī bô tú-hó, chù-sek-ka(註釋家) kā i hō choè Jio̍k-thé-lāi ê chhì. Phì-jū chhin-chhiūⁿ thâu-khak thiàⁿ, hī-á thiàⁿ, chhiⁿ-mî, siau-hoà put-liông, iûⁿ-hīn[sic], iu-ut pīⁿ téng, chóng-sī khah ū koan-hē--ê, chiū-sī gán-iām, iûⁿ-hîn, thâu-khak thiàⁿ.
(1) Kip-sèng ê gán-iām.
Chit khoán ê pīⁿ, tī Tang-iûⁿ chin sî-kiâⁿ, te̍k-pia̍t tī Ai-ki̍p kok, bô-lūn toā-lâng á-sī gín-ná, siông-siông tài-tio̍h chit khoán pīⁿ. Tī Alexandria kap Cairo ê ta̍k-tiâu chhī-koe thang khoàⁿ-tio̍h gín-ná hō͘ lāu-bú iāng, á-sī phō, in-uī ba̍k-chiu choè thiàⁿ, hoat-iām, hô͘-sîn oá-lâi kā i hioh soà chn̄g, pē-bú uī-tio̍h kiaⁿ ok-sîn lâi hām-hāi gín-ná ê bê-sìn, tì-kàu soà m̄-káⁿ kā koáⁿ cháu. Chú-tiuⁿ gán-iām ê chù-sek-ka, ū Eng-kok Lewin, Howson, Farrar kap Plumptre chiah ê lâng.
(a) Pó-lô tú-tú hoán-hoé ê sî, ū chhàn-lān ê toā-kng chiò i, tì-kàu ba̍k-chiu chhiⁿ-mî, chóng-sī che sī 3 ji̍t kú nā-tiāⁿ. In-uī A-ná-nî-a ū siū Chú chhe, lâi hō͘ Pó-lô ê ba̍k-chiu hó.
(b) Pó-lô bô hiâm kan-khó͘, lâi thoân chín-kiù ê Hok-im hō͘ Ka-lia̍p-thài lâng, só͘-í in ū kám-kak--tio̍h Pó-lô ê jia̍t-sim kap i ê thiàⁿ, nā choè oē, in iā kam-goān chiong in ê ba̍k-chiu iah--khí-lâi hō͘ uī Chú siū-khó͘ ê sù-chiá(Ka-lia̍p-thài 4:15). Chóng-sī tī-chia só͘ kóng pó-poè ê ba̍k-chiu, sī piáu-bêng choè-toā hi-sengê phì-jū.
(c)Pó-lô hoah, kóng, "Hún-pe̍h ê chhiûⁿ" ê sî, m̄-chai hit ê lâng chiū-sī Chè-si-tiúⁿ(Hēng-toān 23:3─5). Chóng-sī che phah-sǹg sī uī-tio̍h kūn-sî m̄-sī uī-tio̍h ba̍k-chiu ê phoà-pīⁿ.
(d) Pó-lô ê chhiú-pit chin chhìn-chhái koh bái, i siá hō͘ Ka-lia̍p-thài lâng ê sî ū kóng, "Lín khoàⁿ goá chhin-chhiūⁿ siá hō͘ lín ê jī kàu chiah toā(Ka-lia̍p-thài 6:11)". Jī siá-liáu toā, thang piáu-bêng i tuì só͘ siá--ê ū khak-sìn, tuì hok-im ū tám-liōng, koh ū eng-hiông khì-khài ê hong-bīn tī-teh. Koh-khah thian-châi ê lâng, sui-bóng i ba̍k-chiu hó, só͘ siá--ê ia̍h oē siông-siông hō͘ lán khoàⁿ tha̍k boē-hiáu-tit, jī koh-khah pháiⁿ-khoàⁿ--ê ia̍h ū, koh Pó-lô siông-siông ū ēng tāi-pit-chái(代筆者) thoè i siá-phoe.
(e)ia̍h ū lâng kóng, "Jio̍k-thé-lāi ū chhì ," chū-jiân ia̍h thang kóng sī chin lāi ê chhoaⁿ chhah-ji̍p ba̍k-chiu, tì-kàu ba̍k-chiu phoà-siùⁿ.
(2) Iûⁿ-hîn.
Chú-tiuⁿ chit soat ê ha̍k-chiá, chiū-sī Edward, Hausrath, Holsren kap Lightfoot chiah ê lâng. Iûⁿ-hîn, kó͘-tāi ê lâng khoàⁿ choè chhiau chū-jiân-tek ê pīⁿ, á-sī kóng sîn-sèng ê pīⁿ(Sacreddisease). In khoàⁿ che chiū-sī tuì sîn-bêng á-sī ok-sîn ê éng-hióng siⁿ chhut-lâi--ê. Iû-thài lâng khoàⁿ che sī hoān-tio̍h siâ-sîn ê chèng-thâu. Wales ê lâng khoàⁿ che choè Ki-tok ê piⁿ(鞭).
Mohammed ia̍h bat siông-siông iûⁿ-hîn , hūn--khì, teh hoat-choh ê sî, chhuì chiū khí pe̍h-phoe̍h-noā, nâ-âu chiū hoat-chhut chhin-chhiūⁿ lo̍k-tô ê siaⁿ. Khí-thâu Mohammed kap kun-tè i ê lâng , khoàⁿ che sī choè ok-sîn ê chok-hoat, chóng-sī āu-lâi lâng soà kā i liû-thoân kóng, Che sī tuì thiⁿ-sài Ka-pek-lia̍t ê be̍k-sī.
Ū lâng hoán-tuì chit-soat kóng, Che sī lâng só͘ bô ài ê pīⁿ, m̄-thang kóng-khí. Koh kóng, Pó-lô ê thé-keh tiāⁿ-tio̍h sī chin ióng, chiah oē kham-tit tí-tng hiah choē ê kan-lân, chiū-sī bô-lūn tī hái--nih, á-sī tī soaⁿ--nih, ji̍t--sî soan-thoân Hok-im, mî--sî khûn-khûn choè pò͘-pîⁿ ê kang; sui-bóng ū lâng hoán-tuì iûⁿ-hîn ê soat, iáu-kú boē thang tit-tio̍h lán só͘ ài ê kiat-lūn, in-uī ū lâng loán-jio̍k, m̄-kú iáu chin ū nāi , choè chiâⁿ uí-tāi ê kang.
(3) Thâu-khak thiàⁿ:
Che chiū-sī tē-it chá ê thoân-soat, chiū-sī Tertulian só͘ chú-tiuⁿ--ê, i kóng, Pó-lô tì thâu-khak thiàⁿ kap hī-á thiàⁿ ê pīⁿ tī-teh. Jerome ū sêng-jīn chit-soat kóng, "Pó-lô ū siông-siông tì-tio̍h chin tāng ê thâu-khak thiàⁿ." Siat-sú chit-soat nā m̄-sī kè-thâu chú-tiuⁿ , kóng Pó-lô thâu-khak thiàⁿ kàu cháiⁿ-iūⁿ, tì-kàu bô lâng siⁿ-khí iàm-ò͘ i hit khoán ê sim-chêng chhut--lâi, lán chiū thang chhái-iōng chit-soat.
II. Goā-pō͘ ê khùn-lân.
(1) Khún-tio̍k.
Chrysostom kóng, Pó-lô bô ū chiàu lâng só͘ teh phah-sǹg hit khoán ê thâu-khak thiàⁿ tī-teh, he ia̍h m̄-sī jio̍k-thé ê phoà-pīⁿ. Siōng-tè m̄ kam-goān chiong i só͘ kéng-soán ê lô͘-po̍k ê seng-khu lâi hiàn hō͘ Mô͘-kuí koân-hā[sic] lâi hō͘ i siū khó͘-chhó͘ kàu án-ni. Pó-lô só͘ kóng ê sī teh chí-khí i tuì tuì-te̍k só͘ siū ê hoán-tuì kap khó͘-chhó͘. Pó-lô tī pa̍t-uī ū bêng-bêng kóng-khí i só͘ siū kuí-nā khoán ê khún-tio̍k. Chhiáⁿ khoàⁿ II Ko-lîm-to 4:7─18, 11:23─29.
(2) Iû-thài-kàu hiah ê hoán-tuì-chiá ê hoán-tuì:
In siông-siông ài hām-hāi Pó-lô ê sìⁿ-miā, in sī choè Sat-tàn ê chhe-ēng, chhiáⁿ khoàⁿ II Ko-lîm-to 11:13─15. Kó-jiân Iû-thài-kàu ê im-bô͘-chiá kap hiah ê peh-sìⁿ put-sî ki-chhì Pó-lô , ū-sî ēng oan-khiau ê oē lâi kek Pó-lô ê siū-khì. Chóng-sī in só͘ kóng ê oē soà hoán-tńg chiâⁿ-choè Ki-tok ê chin-lí kóng-khoah hoat-tián ê lō͘-kèng.
(3) Ū lâng uī-tio̍h beh ke-thiⁿ chù-sek-siōng ê sin-kî, soà lâi khang-sióng kóng Pó-lô ū pháiⁿ ke-āu tī-teh.
Ewald , Hausrath kap Farrar kóng, "Pó-lô toā pō͘-hūn ū chhoā bó͘, chóng-sī i siá Ka-lia̍p-thài kap II Ko-lîm-to ê sî, i ê bó͘ í-keng kè-sin bô tī-teh," m̄-kú ha̍k-chiá khah choè[sic] sī kóng Pó-lô khah toā pō͘-hūn sī to̍k-sin.
III. Sim-sîn-siōng ê chhì-liān.
(1) Jio̍k-io̍k(肉慾) ê chhì-liān.
Che sī Jerome só͘ chú-tiuⁿ--ê, chiū-sī kóng Pó-lô tio̍h sî-siông tí-te̍k jio̍k-io̍k, bián-tit hō͘ jio̍k-io̍k iâⁿ--khì. Lūn Pó-lô ê kìm-io̍k chú-gī ê hong-bīn, Thian-chú-kàu kap tiong sè-kí ê chù-sek-ka ê toā pō͘-hūn ū teh chú-tiuⁿ.
Cardinae Hugo kóng, Pó-lô ū hō͘ i só͘ ín-chhoā chi̍t ê bí-māu ê sìn-chiá St. Thecla chhì-kek--tio̍h, chóng-sī che sī kun-kù tián-goā keng(典外經) só͘ kì-chài--ê. Chú-tiuⁿ chit-soat ê lâng ū ēng í-hā ê Sèng-kù choè kun-kù: Lô-má 7:23; I Ko-lîm-to 11:27.
Chóng-sī Pó-lô ê chhì, m̄-bat chí-khí jio̍k-io̍k ê chhiong-tōng(衝動), Pó-lô bêng-bêng ū kóng koan-hē kiat-hun á-sī jio̍k-io̍k ê chhì-liān ê sū, i ài lâng tio̍h chhin-chhiūⁿ i. Chhiáⁿ khoàⁿ I Ko-lîm-to 7:7─9.
Pó-lô ū ke̍k-le̍k chek-pī hiah ê ho͘N3-îm-loān ê lâng. Tuì i ê phoe-sìn chiū thang chai-iáⁿ, Pó-lô ê choân seng-gâi ū lóng oân-choân hiàn hō͘ Chú thang choè hōng-sū ê kang.
Ū lâng teh siūⁿ Pó-lô hō͘ jio̍k-chêng lâi chó͘-tòng i ê choè-kang, tì-kàu hō͘ lâng iàm-chiān, khoàⁿ-khin, chit khoán ê kái-sek, si̍t-chāi sī bô siông-sek--ê.
(2) Kín-sèng:
Chit soat boē thang soat-bêng "chhì"ê choân lāi-iông. Pó-lô khiok ū-iáⁿ chhin-chhiūⁿ it-poaⁿ ê gâu-lâng, ū-sî oē siⁿ-khí chin kín ê kám-chêng chhut--lâi, chóng-sī i ê kám-chêng ū siū lí-sèng(理性) ê chi-phoè, lâi pang-chān i choè thoân Hok-im ê kang.
Pó-lô tī An-thê-o ê sî, ū tng-bīn chek-pī khah lāu-poè ê Pí-tek , i uī-tio̍h Má-khó ê iân-kò͘, tio̍h tiap-á-kú kap i ê tâng-phoāⁿ Pa-ná-pa pun-lī; i thòng-mā chè-si-tiúⁿ ê sî, chha-put-to ap-chè i ê kám-chêng boē tiâu, i só͘ siá ê phoe-lāi ū moá-moá ê sèng-hé(聖火) tī-teh. Ngē-khì tú-tú chhin-chhiūⁿ lâng ū ióng-kiāⁿ ê sin-thé , nā ēng tī ha̍h-sî ha̍h-chūn chiū put-chí ū lō͘-ēng.
(3) Sim-lêng-siōng ê chhì-liān:
Chhin-chhiūⁿ giâu-gî, sit-chì, liông-sim chū-chek, hoân-ló í-chêng ê seng-oa̍h, boē hiòng-chêng thang niá-siū Siōng-tè ê tiàu-bēng, á-sī Mô͘-kuí ê huí-pòng téng.
Chú-tiuⁿ-thiá[sic] sī Gorson , Luther, Mosheim chiah ê lâng. Pó-lô ta̍uh-ta̍uh kap o͘-àm ê koân-sè cheng-tò͘, ū-sî siⁿ-khí ià-siān, tì-kàu siⁿ-khí him-bō͘ thiⁿ-téng ê chó͘-ke ê sim-koaⁿ chhut-lâi. Khoàⁿ II Ko-lîm-to 5:1─5; Hui-li̍p-pí 1:23; II Thê-mô͘-thài 4:6. Chóng-sī Pó-lô tuì hoán-hoè liáu-āu , m̄-bat ū hián-chhut sìn-gióng ê giâu-gî kap thoân-tō ê put-an chhut--lâi.
I kó-jiân ū kìⁿ-tio̍h koh-oa̍h ê Chú, koh siông-siông tit-tio̍h te̍k-pia̍t ê khé-sī, só͘-í boē-kì-tit i ka-kī ê chûn-chāi, uī-tio̍h hok-im kap chin-lí phe-miā lâi oân-sêng choè sù-tô͘ ê kang.
Kiat-lūn
(1) Pó-lô só͘ kóng jio̍k-thé lāi ê chhì, bô-lūn sī sím-mi̍h khoán, hō͘ lán thang siūⁿ i chiū-sī chi̍t ê sìn-gióng ê eng[sic]-hióng , koh i ū tuì Ki-tok piáu-chhut choa̍t-tuì ê ho̍k-chiông kap kèng-khiân, uī-tio̍h Ki-tok kam-goān siū kan-khó͘, hoaⁿ-hí hi-seng i ê sìⁿ-miā.
(2) Ha̍k-chiá-kan ê kái-sek ū hiah choē khoán tī-teh , hō͘ lán thang chai, che sī khiàm-kheh it-tēng bêng-khak ê kì-sū, á-sī siau-sit . Chiah ê ha̍k-chiá só͘ kóng--ê, put-kò sī tuì in it kò-jîn ê keng-giām kap chhì-àn lâi siūⁿ--ê, só͘-í boē thang tit-tio̍h khah bêng-khak ê kiat-lūn hō͘ lán thang sek-iōng hit ê oh-tit tēng-gī ê "loán-jio̍k" , á-sī "chhì", lâi chò lán si̍t-chè seng-oa̍h ê lō͘-ēng.
(3) Ta̍k ê Ki-tok-tô͘ in ê lāi-bīn lóng ū "chhì" tī-teh, he̍k-sī jio̍k-thé-tek, goā-pō͘-tek, á-sī sim-sîn-siōng ê "chhì" tī-teh. Ū lâng chí-ū chi̍t khoán ê chhì, ū lâng nn̄g , saⁿ khoán ê chhì lóng ū. Thang kóng he̍k-sī phoà-pīⁿ, sòng-hiong , put-hēng, khún-tio̍k, giâu-gî, sit-chì, ke-lāi ê pē-bú, bó͘-kiáⁿ, chhin-chhek , pêng-iú ê put-hô, á-sī kî-thaⁿ ê kan-khó͘, lóng thang khoàⁿ choè sī "chhì".
(4) Jio̍k-thé lāi ê "chhì" ê bo̍k-tek, á-sī lō͘-ēng , sī beh hō͘ lán khah oē khiam-pi ka-kī, khah kūn-oá tī Si̍p-jī-kè . Chit ê Si̍p-jī-kè sī choè lán beh tí-te̍k Mô͘-kuí ê kong-kek ê an-choân ê só͘-chāi.
Khoa-kháu, chiū-sī kap gâu ê lang chin gâu kau-tîⁿ ê choē, sim-sîn-siōng ê khoa-kháu, sī hó-lâng kap sìn-chiá só͘ chin khoài hām-lo̍h ê chhì-liān. Lán tio̍h ū chit ê jio̍k-thé lāi ê chhì, hō͘ lán tī chit sè-kan chiah khah oē khut-kē, khiam-pi tī Siōng-tè kap tī lâng ê bīn-chêng.
Chù-ì
Í-siōng só͘ lūn hiah choē khoán ê soat-bêng ê tiong-kan , ū-ê lán thang sêng-siū , ū-ê lán tio̍h siám-pī, ū-ê tio̍h koh chim-chiok lâi gián-kiù. Put-kò koan-hē tī Sèng-chheh ê gián-kiù á-sī kái-sek.
Lán tio̍h siám-pī
(1) Bû-sī Sèng-chheh ê kè-ta̍t ê Sin-kî ê soat-bêng.
(2) Khoàⁿ-khin Siōng-tè ê chin-lí ê To̍k-toàn ê kái-sek.
(3) Kiáu-loān sûn-chèng ê sìn-gióng ê Chū-iû su-sióng.