La̍k-cha̍p-la̍k Koàn ê Sèng-chheh
Khó͘ Chuí-lō͘
(Chiap 7 goe̍h tē 8 bīn)
1937年9月630期 5-9
Tē 8 káng: Lō͘-tek-kì
Lō͘-tek-kì chiū-sī la̍k-cha̍p-la̍k koàn ê Sèng-chheh ê tē 8 koàn. Cháiⁿ-iūⁿ ē pâi tī Sū-su-kì kap Sat-bó-ní-kì ê tiong-kan? In-uī chit ê sū-kiāⁿ sī hoat-seⁿ tī Sū-su ê sî-tāi, iā-sī Sat-bó-ní-kì só͘ tio̍h kì hit ê Tāi-pi̍t ông ê chó͘-sian. Só͘-í uī-tio̍h piān-gî-siōng chiah hō͘ i pâi tī Sū-su-kì kap Sat-bó-ní-kì ê tiong-kan. Nā chiàu Hi-pek-lâi ê goân-tián sī Ngá-ko, Lō͘-tek-kì, Ai-ko, Thoân-tō, I-sū-thiap, chiàu chit ê sūn-sū chò û[sic]-gián-su(預言書) ê chi̍t-pō͘-hūn pâi tī boé-á.
La̍k-cha̍p-la̍k koàn ê Sèng-chheh tiong, chí-ū nn̄g-koàn ê chheh ēng lú-chú ê miâ lâi hō i, chiū-sī "Lō͘-tek-kì" kap "Í-sū-thiap" Lō͘-tek sī īⁿ-pang Mô͘-ap ê hū-jîn-lâng,kè hō͘ Iû-thài-lâng Pho-a-su chò bó͘. Tuì i ê hō͘-è seⁿ Tāi-pi̍t ông; só͘-í tī Chú Iâ-so͘ ê cho̍k-phó͘--nih iā ū i ê miâ. Sui-jiân Lō͘-tek pún-sin sī īⁿ-pang lâng, sī īⁿ-kàu-tô͘; iáu-kú i ū chin-si̍t chhoē-kiû Siōng-tè , só͘-í iā tit-tio̍h Siōng-tè ê khoàⁿ-kò͘ kap si-in. Chhin-chhiūⁿ Sèng Pí-tek kóng, "Taⁿ goá chin-chiàⁿ chai Siōng-tè bô ēng goā-māu chhú lâng, to̍k-to̍k tī ta̍k pang-kok kìⁿ ū kèng-uì I lâi kiâⁿ gī ê lâng, hō͘ i hoaⁿ-hí chiap-la̍p"(Hēng-toān 10:34,35).
Í-sū-thiap sī Iû-thài lâng kè hō͘ īⁿ-pang lâng A-khap-suî-ló͘ ông chò ông-hō͘. Lō͘-tek-kì pún sī kap Sū-su-kì ha̍p-chò chi̍t pún, āu-lâi Sèng Sîn kā tù-chiá kóng, tio̍h pun-khui chò nn̄g-pún. Lō͘-tek-kì sī piáu-hiān Í-sek-lia̍t cho̍k tī o͘-àm khùn-khó͘ ê tiong-kan, iáu ū chi̍t ê khoài-lo̍k ê tiong-kan, iáu ū chi̍t ê khoài-lo̍k ê ka-têng, thiàⁿ Chú ê ka-têng tī-teh. Chit pún chheh sī sèng-kiat ê phì-jū, m̄-sī loân-ài ê kò͘-sū.
I. Pún-su ê tù-chiá=Sat-bó-ní.
II. Pún-su tù-chok nî-tāi=Ū nn̄g soat:─
(1) Sī B.C. 1322─1312
(2) Sī B.C. 1093─1075
Pún-su só͘ kì-chài ê sū-kiāⁿ, chiū-sī sio̍k tī Sū-su chèng-tī sî-tāi. To-sò͘ ê ha̍k-chiá chhui-tēng chit kiāⁿ sū sī hoat-seⁿ tī "Sū-su Ki-tiân ê sî-tāi", só͘ kì 10 nî kan ê le̍k-sú. Chóng-sī tù-chok ê nî-tāi sī tī Tāi-pi̍t chhut-sì āu.
Chham-khoàⁿ pún-su 1:1─5,4:7─22.
III. Pún-su tù-chok tiûⁿ-só͘.
Tāi-iok tī So͘-hut-siâⁿ(I Sat 9:5,6).
IV. Pún-su ê kiān-gú.
(1) An-hioh(安息, 安身處).
"Goān Iâ-hô-hoa siúⁿ-sù lín an-ún khiā-khí"(1:9). "Goá tio̍h thè lí kiû chi̍t-uī an-sin ê só͘-chāi, hō͘ lí tit-tio̍h hok-khì"(3:1).
(2) Sio̍k-hoê.
"Só͘ tio̍h sio̍k--ê, to̍k-to̍k lí chi̍t lâng, lí í-goā, chí-ū goá"(4:4).
"Goá beh kā i sio̍k, kiaⁿ-liáu goá ê ke-gia̍p hoán-tńg ū hāi; lí thang kā i sio̍k"(4:6).
V. Pún-su bûn-ha̍k-siōng ê kè-ta̍t(本書文學上之價值).
Pún sū-kiāⁿ ê chu[sic]-jîn-ong, chiū-sī Mô͘-ap hū-jîn Lō͘-tek. Si̍t-chāi sī bûn-ha̍k-siōng kap sim-lêng-siōng ê pó-ge̍k. Tē 18 sè-kí, Eng-kok bûn-ha̍k ê tāi koân-ui-chiáサムエル,ジヨンソン博士(D.D.Samel Johnson) tī Lûn-tun (London) kū-lo̍k-pō͘, tuì i ê pêng-iú hoat-piáu i choè-kīn só͘ tù-chok tiân-oân-si(田園詩), tha̍k hō͘ in thiaⁿ-liáu, tāi-ke put-chí chheng-chàn hit ê kám-siong-tek ê suí(感傷的美). Phok-sū ìn kóng, "Chit-ê sī tuì pêng-sî só͘ khoàⁿ-khin ê Lō͘-tek-kì lâi tit-tio̍h--ê; tī bûn-ha̍k tiong bô chi̍t-ê ē pí Lō͘-tek tuì i ê ta-ke Ná-o-bí só͘ kóng ê oē khah suí--ê." "Lō͘-tek kóng, Bo̍h-tit kah goá lī-khui lí, bô kap lí saⁿ-kap tī-teh ; in-uī lí só͘ khì--ê, goá iā beh khì; lí só͘ khiā--ê, goá iā beh khiā; lí ê peh-sìⁿ, iā-sī goá ê peh-sìⁿ; lí ê Siōng-tè, iā-sī goá ê Siōng-tè; lí sí ê só͘-chāi, goá ia̍h sí tī-hia, chòng tī-hia; sī goá kàu sí chiah thang lī-khui, goá nā bô án-ni, goān Iâ-hô-hoa lâi hêng-hoa̍t goá"(1:16,17).
VI. Pún-su ê bo̍k-tek.
(1) Sī beh chhoē-kiû Tāi-pit, kap Tāi-pi̍t ê Chú Iâ-so͘ Ki-tok ê hē-thóng. Lō͘-tek ê hoeh ū lâu-ji̍p tī Chú Iâ-so͘ ê hoeh-kńg--nih.
(2) Sī beh piáu-bêng ēng jia̍t-ài ê lêng-le̍k ē khah-iâⁿ bān-poaⁿ ê khùn-lân. M̄-sī lâm, lú kan ê siáu-soat-tek loân-ài ê kò͘-sū, chiū-sī koáⁿ-hū tuì ta-ke jia̍t-chêng-tek sêng-si̍t ê thiàⁿ ê si̍t-sū.
(3) Sī beh piáu-bêng hun-in choè-ko ê lí-sióng(4:11─17), kap kiat-hun seng-oa̍h sī sîn-sèng chông-ko ê kau-chêng.
VII. Pún-su ê hun-toāⁿ.
Tē 1 toāⁿ: Choán-ku Mô͘-ap(1:1─5).
1. oán-lī sèng-lêng(1:1,2).
Chiū-sī Ná-o-bí choân-ke tú-tio̍h toā ki-hng, poaⁿ-khì īⁿ-pang Mô͘-ap khiā-khí. Sìn-tô͘ tú-tio̍h khó͘-lān, ū nn̄g-tiâu lō͘ thang cháu:─
(1) ǹg-bāng Chú, toè Chú kàu lō͘-boé.
(2) Khò ka-tī ,cháu ka-tī ê lō͘.
"Iû-thài" ké-soeh sī "O-ló Chú." "Pek-lī-hêng" ké-soeh sī "Mī-pau." O-ló Chú ê lâng nā bô mī-pau thang chia̍h ê sî, chiū beh cháu-khì īⁿ-pang tit mī-pau lâi chia̍h, che chiū-sī khò ka-tī, cháu ka-tī ê lō͘, bô sìn-sim, lī-khui sèng-lêng.
2. Tú-tio̍h chai-iong(1:2).
Chiū-sī tiōng-hu Í-bī-lí-le̍k[sic] koè-sin. "Í-lī-bí-le̍k" ké-soeh sī "goá ê Siōng-tè chò Ông". It-tàn tú-tio̍h ki-hng, hoān-lān khún-pek, chiū bô lia̍h Siōng-tè chò ông, sī chū-kí chò ông, lī-khui Siōng-tè. "Ná-o-bí" ké-soeh sī "Tiⁿ". Tú-tio̍h ge̍k-kéng, khò ka-tī, cháu goā-pang, lī Siōng-tè, "Tiⁿ" soà pìⁿ-chò "Khó͘". Nn̄g ê kiáⁿ: "Má-lûn" ké-soeh sī "lāu-pē"; "Ki-liân" ké-soeh sī "loán-jio̍k". In hiaⁿ-tī kàu goā-pang bô loā-kú, jiám-tio̍h pēⁿ, sin-thé loán-jio̍k, soà sí--khì. Í-lī-bí-le̍k in-uī ke-lāi ū phoà-pēⁿ, ū loán-jio̍k, koh tú-tio̍h ki-hng, chiah poaⁿ-ke khì goā-pang, hi-bōng tit khoe-ho̍k, hoat-châi.
3. Siōng-tè koán-kàu(上帝管教)
Sìn-tô͘ lī-khui Siōng-tè, cháu sí lō͘, jiân-āu chiah ē koh hoê-sim. Ná-o-bí tī-hia kā i nn̄g ê kiáⁿ chhoā sim-pū. "O-pa" ké-soeh sī "thiám-mī". "Lō͘-tek" ké-soeh sī "Lêng-in". án-ni in kap sè-sio̍k tông-hoà, kong-im chhin-chhiūⁿ chìⁿ, chi̍t-ba̍k-nih-kú koè cha̍p-nî. Sio̍k-gú kóng, "Hok-khì bô siang-hāng kàu, chai-hō bô ko͘-toaⁿ kiâⁿ"(福無雙至,禍不單行), si̍t-chāi ū-iáⁿ; pē sí, kiáⁿ iā sí; chiah beh ài tō-lí.
Tē 2 toāⁿ: Kui kò͘-hiong(1:6─22).
1. Ta-ke sim-pū lī-pia̍t(1:6─13).
Ná-o-bí keng-koè chhian-lân bān-khó͘, kàu chit-tia̍p chiah khak-si̍t phah-sí sè-kài, phah-sí jio̍k-thé, kam-sim koat-ì beh toè Chú, kui kò͘-hiong, chiah kap i nn̄g ê sim-pū koat-pia̍t. Nn̄g ê sim-pū chin ū chêng, thî-khàu m̄ kam kap lāu ta-ke pun-khui. Chhin-chhiūⁿ Pí-tek kóng, "Chú ah! Goá kàu sí, iā bô pàng-sak lí." āu-lâi ke boē thî ê tāi-seng, 3 pái m̄-jīn Chú--ê, kiám m̄-sī Pí-tek mah? án-ni kám-chêng ê chok-iōng bē thang khò--tit. Toā sim-pū O-pa iā-sī án-ni.
2. Thiàⁿ Chú kàu sí(1:14─18).
O-pa chiū lī-khui ta-ke, tò-khì i ê kò͘-hiong. Chí-ū chhiong-moá lêng-in ê Lō͘-tek, kàu sí to m̄ lī-khui ta-ke. O-pa sī tuì kám-chêng chok-iōng lâi kiâⁿ sè-kài ê lō͘. Lō͘-tek sī toè Chú kàu sí lâi cháu Thian-kok ê lō͘. Lâng nā bē-ē toè Chú kàu sí, si̍t-chāi chhin-chhiūⁿ O-pa kín lī-khui kín hó. Nā kó-jiân ē jím-siū si̍p-jī-kè, toè Chú kàu sí, chiàⁿ-sī Chú só͘ thiàⁿ--ê. Tuì ē-bīn hit 5 hāng thang khoàⁿ-chhut Lêng-in Lō͘-tek ê sim-tē:─
(1) Lí put-lūn tá-lo̍h khì, goá iā khì.
(2) Lí tiàm tī-hia, goá iā tī-hia.
(3) Lí ê kok, chiū-sī goá ê kok.
(4) Lí ê Siōng-tè, chiū-sī goá ê Siōng-tè.
(5) Lí sī tī-hia , goá iā sí tī-hia.
Nā m̄-sī án-ni, goān Iâ-hô-hoa tāng-tāng hêng-hoa̍t goá. Lō͘-tek ê sim khak-si̍t tuì sè-kài ū sí, che sī tuì Ná-o-bí thiàⁿ ê kám-tōng. Chē-chē sìn-tô͘ kam-goān uī Chú sí, che sī tuì Chú ê kám-tōng.
3. Tâng-sim lâi kiâⁿ, nā bē tâng-sim chiū bē-ē tâng-kiâⁿ. Ná-o-bí kàu kò͘-hiong Pek-lī-hêng, thong-siâⁿ ê lâng toā gông-ngia̍h, in-uī "Tiⁿ" pìⁿ-chò "Khó͘" (Má-lat). In-uī goá lī-khui Siōng-tè, só͘-í moá-moá chhut-khì, khang-khang tò-lâi; chí-ū toà chi̍t ê goā-pang ê cha-bó͘ gín-ná tò-lâi, chiū-sī goá ê Chú kiù i-ê. Lī-khui lán ê Chú, lī-khui Siōng-tè ê pó-chō, moá-moá lâi sè-kài, khang-khang tò-khì , chí-ū kiù lán chiah ê sit-bê ê iûⁿ(II Ko 8:9).
Tē 3 toāⁿ: Kiû an-hioh(2,3 chiuⁿ).
1. Khioh be̍h-suī(2:1─7).
Í-lī-bí-le̍k ê chhin-chhek tiong ū chi̍tê lâng, miâ kiò Pho-a-su, sī toā châi-chú. "Pho-a-su" ké-soeh sī "An-uì ê lâng". "Toā châi-chú" ké-soeh sī "toā ū lêng-le̍k--ê". Lō͘-tek khì Pho-a-su ê chhân-nih khioh be̍h-suī, te̍k-pia̍t tit-tio̍h i ê in-tián.
2. In-siōng ka-in(恩上加恩)(2:8─16)
Lō͘-tek ji̍t-ji̍t khioh be̍h-suī, tit-tio̍h an-uì ê lâng Pho-su-a[sic], sàng mi̍h, sàng tê, sàng chia̍h-mi̍h. Lán ji̍t-ji̍t tha̍k Sèng-keng, khioh má-ná, tit-tio̍h Pó-huī-su chiàu-kò͘ lán, sàng lán oa̍h-miā chuí, oa̍h-miā piáⁿ, chē tī Chú ê sin-piⁿ lâi chia̍h(Iok-hān 6:35).
3. Iú-hàu ta-ke(2:17─22).
(1) Lō͘-tek chiong in-sù chia̍h chi̍t-poàⁿ, chi̍t-poàⁿ the̍h tò-khì hō͘ i ê ta-ke chia̍h. Lán thoân Hok-im iā-sī ka-tī tit chi̍t-poàⁿ, chi̍t poàⁿ hō͘ thèng-chiòng chia̍h.
(2) Chiong hit-ji̍t ê keng-koè pò i chai.
Tāi-ke chiong hit ji̍t ê keng-koè saⁿ pò-chai chin hó, án-ni ka-cho̍k chiah ē oân-moá, bu̍t-chit-siōng sui-jiân sàn, cheng-sîn-siōng tit hó-gia̍h. Só-lô-bûn ông kóng, "Saⁿ-thiàⁿ chò-hoé chia̍h chhài-soe, iâⁿ-koè oàn-hīn chò-hoé chia̍h puî gû"(Chim-giân 15:17).
4. Oân-choân hōng-hiàn(3:1─6).
Ná-o-bí m̄-kam Lō͘-tek toà khòng-iá siū hong-song, thè i chhoē an-hioh ê só͘-chāi. Lō͘-tek oân-choân sūn-ho̍k. Sèng-lêng m̄-kam lán ji̍t-iā tī khòng-iá phiau-liû bô-tiāⁿ, ài lán chìn-ji̍p an-hioh ê tē, lán tio̍h oân-choân sūn-ho̍k.
5. Sèng-kiat thāi-bēng(聖潔待命)(3:7─18)
Lō͘-tek thiaⁿ ta-ke ê oē, sé seng-khu, boah-iû thèng-hāu. Lán iā tio̍h ji̍t-ji̍t chiâⁿ-sèng thèng-hāu Chú tiàu.
Tē 4 toāⁿ: Tit an-hioh(4 chiuⁿ)
1. Tèng-sí jio̍k-thé(4:1─6).
(1) Kīn-chhin-chiá thé-thiap jio̍k-thé, m̄-khéng ko-kú si̍p-jī-kè, kò͘ kā-tī ê pak-tó͘.
(2) Pho-a-su tèng-sí jio̍k-thé, niū sèng-lêng chò chú, lâi sio̍k-hoê Ná-o-bí ê gia̍p.
2. Kui Chú chò sèng(4:7─12).
Lō͘-tek kap Pho-a-su kiat-hun, "thǹg ê", piáu-bêng kau hō͘ sèng-lêng chò chèng-kù, si̍p-jī-kè chò chèng-kù, hián-bêng lán ū sí, oân-choân sèng-kiat, siū sèng-lêng chhiong-moá, kui Chú chò sèng.
3. Tò-chhù kiat-kó(4:13─21)
Lō͘-tek kap Pho-a-su tâng-pâng, chiū hoâi-īn seⁿ-kiáⁿ, miâ kiò O-pek. "O-pek" ké-soeh sī "chông-pài", chiū-sī Tāi-pi̍t ê chó͘-sian. "Tāi-pi̍t" ké-soeh sī "Siōng-tè ê thiàⁿ". Tuì án-ni khoàⁿ khí--lâi, sio̍k lêng ê lâng só͘ seⁿ--ê sī "Kèng-pài Siōng-tè". Kèng-pài Siōng-tè ê lâng só͘ seⁿ ê kiáⁿ-sun sī "Siōng-tè ê thiàⁿ". Lō͘-tek siū sèng-lêng ê chhiong-moá, chiū pìⁿ-chiâⁿ oa̍h-chuí kang-hô, chi̍t-tāi thoân koè chi̍t-tāi, kàu sè-kài ê boa̍t-ji̍t.
VIII. Pún-su lêng-tek kàu-hùn ê cho͘[sic]-hêng(本書靈的教訓雛型).
1. Sio̍k-gia̍p-chiá Pho-a-su=Tāi-piáu kiù-sio̍k-chiá Iâ-so͘ Ki-tok.
(1) Sī siu-koah ê Chú.
(2)Lū-la̍t ê pù-ong(2:1─5)
(3) Ū kiù-sio̍k Lō͘-tek(4:1─12)
Chhin-chhiūⁿ Pó-lô kóng, "I uī-tio̍h lán hiàn ka-tī, beh sio̍k lán thoat-lī it-chhè ê put-hoat; koh uī-tio̍h pún-sin soé-chheng lán choè I ka-tīê peh-sìⁿ", chiū-sī jia̍t-sim tī chiah ê hó só͘ kiâⁿ--ê (Thê-to 2:14).
2. Lō͘-tek=tāi-piáu īⁿ-pang ê choē-jîn.
(1) I sī siū chiù-chó͘ ê Mô͘-ap lâng, lán sī siū chiù-chó͘ ê choē-jîn(Í-hut-só͘ 2:3).
(2) I ū lī-khui īⁿ-pang ê hiuⁿ-lí, lán iā tio̍h lī-khui choē-ok ê sè-kài (II Ko 6:17).
(3) I tī Pho-a-su ê chhân khioh be̍h-suī tit in-tián, lán tī Siōng-tè ê si-in ê tit-kiù, chiū-kīn Siōng-tè(Lô-má 4:4,5).
(4) I tit-tio̍h Pho-a-su kiù-sio̍k, soà kè hō͘ i; lán tit-tio̍h Chú Iâ-so͘ Ki-tok ê kiù-sio̍k, soà ji̍p tī I ê seng-oa̍h(II Ko 11:2).
(5) I tit-tio̍h an-sin ê só͘-chāi; lán iā tit-tio̍h an-sin ê só͘-chāi , kap Ki-tok saⁿ-kap tiàm, tit hióng-siū Siōng-tè só͘ sù ê pêng-an kap boán-chiok(Hān 14:27).
3. Ná-o-bí chiū-sī kài-siāu-chiá, i sī ín-chhoā Lō͘-tek kap Pho-a-su kiat-ha̍p; Sèng-lêng chhoā lán kap Ki-tok kiat-ha̍p, chhin-chhiūⁿ kiâⁿ sé-lé Iok-hān kài-siāu ha̍k-seng chiū-kīn Iâ-so͘(Iok-hān 3:19, 30).