Ná-hông ê chheh
Tân Kim-jiân
194002 659 hō p.3-6
1.Ná-hông ì-sù sī an-uì ê lâng, i ê chheh sī sió sian-ti ê tē 7 pún, koan-hē i ê sū, Sèng-chheh lóng bô kì-chài, tī Kū-iok pa̍t-uī iā bô kì chit ê miâ, goā-tián II-su-la̍h 1:40 kap Iok-sek-hut ê chheh ū kì-chài. āu-lâi ê le̍k-sú-ka ū kóng-khí loā-chē lâng ū chit ê miâ, chhin-chhiūⁿ Iâ-so͘ ê iúⁿ-pē Iok-sek ê chó͘-sian iā ū chit ê miâ (Lō͘ 3:25). (Sin-iok sī chiàu kū hoan-e̍k--ê tha̍k chò Ná-ong) I sī I-le̍k-ko-su lâng, chit ê só͘-chāi sī tī toh-uī oh-tit chai, ū kuí-nā soat. 1) Cha̍p-la̍k sè kí í āu ū thoân-soat, kóng A-su̍t ê kéng-lāi ū Ki-tok-tô͘ teh toà ê chng-siā kiò-chò アルクス(Arukus), kóng tī hia ū Ná-hông ê bōng. 2) Tuì i siú siông-iōng ê tē-hng-miâ-Lī-pa-lùn, Ka-bi̍t, Pa-san 1:4-lâi khoàⁿ sī tī Pa-le̍k-su-thèng nih. a) Ka-pek-lông, in-uī ì-sù sī Ná-hông ê siâⁿ. b) Hiān-kim pak Ka li-li ê I-le̍k-ko-su. 3) Chóng-sī chiàu khoàⁿ Ná-hông ê ū-giân sī pak tiâu bia̍t-bô liáu-āu ê sū, koh iā ū hián-chhut Iû-thài lâng ê kháu-khì, 1:15 hoaⁿ-hí A-su̍t ê siū hêng-hoa̍t, uī-tio̍h Iû-tāi thò͘-chhut bān-tn̄g ê khì-iām 1:9-2:2. Só͘-í i sī lâm-pêng ê lâng, káⁿ sī tī Iû-tāi ê lâm-pō͘エリユチロポリス(Eleutheropolis).
2. Pún-su sī lūn Nî-nî-bî ê tāng tàN (1:1"be̍k-sī"goân-bûn ê ì-sù sī "tâng-tàⁿ"). Nā khoàⁿ loē-iông koh-khah thang chai sī lūn-khí Nî-nî-bî ê soe-pāi kàu-ke̍k 2:10-13. Tuì án-ni lán sió-khoá thang chai pún-su ê sî-tāi, 2:1 "Phò-hoāi ê chiūⁿ kàu lí ê bīn-chêng." Che tāi-khài sī chí ū cheng-joē ê kun-peng lâi uî-khùn Nî-nî-bî ê chêng-hêng, chiàu le̍k-sú lâi khoàⁿ, tng-sî Nî-nî-bî ū nn̄g pái siū kong-táⁿ. 1) Chú-chêng 625 nî Bí-thài lâi kong-kek, chóng-sī tú-tio̍h pak-hoan Se-kó͘-thê lâng ê chhim-ji̍p chiū thè peng. 2) Chú-chêng 613 nî, chiū-sī ナボポラサル(Nabopolassar) só͘ chhoā Bí-thài kap Ka-le̍k-tí cheng-joē ê tāi-kun lah, chit pái ê kong-táⁿ Nî-nî-bî siū bia̍t-bô 612 B.C., (chāi-lâi lóng sī kóng Nî-nî-bî ê bia̍t-bô sī 606 B.C., chóng-sī chiàu choè-kīn ê khó-kó͘ ha̍k hoat-ku̍t ê kiat-kó chiū khak-tēng sī 612 B.C.). Tuì án-ni thang chai 661 B.C. (chit ê lio̍k-jī chiū-sī Chú-chêng ê ì-sù, í-āu siông-siông ài ēng) アシユルバニパル(Assurbanipar) kong-chhú Lô-a-bûn, kàu Nî-nî-bî bia̍t-bô ê tiong-kan só͘ ū ê ū-giân lah. Ū sian-seⁿ kóng sī 614 B.C. sí--ê.
3. Pún-su ê chú-tê chiū-sī Nî-nî-bî ê siū-bia̍t, ko-tiau Siōng-tè ê chèng-gī ê sèng-lī, kî-tiong 1:2-9 sī si, sī jī bó koa (tuì ァルタスtú sī Hi-pek-lâi jī-bó ê ê chi̍t poàⁿ), kî-û ê biô-siá iā chin hoa̍t-phoat. Só͘ ū sian-seⁿ kóng, "i ê oa̍h-tāng ê biô-siá, suí ê si ê piáu-hiān, tû Í-sài-a í-goā, bô lâng thang kap i saⁿ-pí." Taⁿ lán lâi khoàⁿ i ê loē-iông.
Tê-thâu 1:1.
I. Iâ-hô-hoa ê siū-khì kap pò-siû 1:2-9.
II. Ū-giân Iû-tāi ê chín-kiù 1:12-15, 2:2.
III. Ū-giân Nî-nî-bî ê bia̍t-bô 1:10-11, 2:1, 3-3:19.
1. Ū chai-ē ah 1:10-11, 2:1, 3-13.
1) Siat pháiⁿ kè-bô͘ kong-kek Iâ-hô-hoa 1:10,11, (ū lâng kóng sī chí Se-ná-ki-li̍p II Ông 18:13; Sài 36:1 í-hā).
2) Cheng-joē ê toā-kun-tuī 2:1,3-5).
3)Siâⁿ-lāi ê chhám-chōng 2:6-9.
4) Kiông-béng ê sai taⁿ tī tah-lo̍h? -Nî-nî-bî hong-hoè lah 2:10-13.
2. Ū chai-ē ah, hō͘ lâng lâu hoeh ê siâⁿ 3:1-7.
3.Thí-chhiò ê koa 3:8－17.
1) Lí kiám ū khah-iâⁿ Lô-a-bûn? 3:8－10.
2) Lí iā beh bia̍t-bô 3:11－13.
3) Lí tio̍h pī-pān siū uî-khùn 3:14－17.
4. A-su̍t ông ah...... lí ê siong i bē hó 3:18,19. Si̍t-chāi ū piáu-hiān kuí 10 nî kan jîn-sim só͘ phāu ê gī-hún kap jia̍t-lia̍t chèng-gī pò-siû ê koan-liām lah. Lán m̄-thang khoàⁿ che chò iá-bân, in-uī chāi-tī in che sī chin ê Í-sek-lia̍t cheng-sîn.
5. Chiàu í-siōng lán só͘ tha̍k ê loē-iông lâi khoàⁿ, Ná-hông hêng-iông soán-bîn ê te̍k-kok A-su̍t kap Nî-nî-bî ê pha-hng hiah jia̍t-lia̍t, soà ū sian-seⁿ kóng i sī hoán-tuì í-chêng ê sian-ti. In-uī chí-ū hiâm te̍k-kok, thán-hō͘ pún-kok. Nā-sī í-chêng ê sian-ti ū ēng chèng-gī lâi phoe-phoàⁿ pún-kok ê choē-ok, soà ū-giân pún-kok ê soe-pāi. Chhin-chhiūⁿ:
Siōng-tè bô beh khoan-sù Í-sek-lia̍t Mô͘ 8:2; Sài 9:12, 17, 21, 10:4.
Siōng-tè bô koh hō͘ Í-sek-lia̍t siū-khó͘ Hông 1:12. Í-hā chí-ū kì Sèng-keng chat, chhiáⁿ hian Sèng-keng lâi tuì-chiò.
Hông 3:19－Bī 1:9 (Sài 1:5, 6; Hô 5:13).
3:7－Hô 11:5, 6; Sài 6:11.
2:11, 12, 3:1－3－Sài 5:25－30.
3:3－Mô͘ 8:3.
2:7, 3:10, 18－Mô͘ 6:7; Sài 5:13, 8:15; Bí 1:16.
3:10－Hô 13:16.
3:5 －Hô 2:10.
3:15－Hô 8:14, Sài 1:7, 5:24.
3:15－Mô͘ 7:17, 9:1, 4; Hô 11:5,6,13:16.
2:2, 9－Mô͘ 3:11, Hô 13:15, Sài 8:1－4.
3:17, 18－Hô 7:16, 13:10, Sài 3:2, 10:6.
3:12－Sài 28:4.
1:15－Sài 22:5－8.
Chiàu khoàⁿ chit khoán thán-hō hián-iông pún-kok ê su-siúⁿ, khah ē gêng-ha̍p peh-sèⁿ ê sim. In-uī peh-sèⁿ lóng sī chū-sìn pún-kok ê heng-liông, khoa-iāu pún-kok ê khiā-chāi. (khoàⁿ Sài 28:15, 9:10). Só͘-í ū sian-seⁿ chheng i chò bîn-chiòng ê ū-giân-chiá. Sīm-chì ū lâng kóng i ê sù-bēng, chiū-sī Iâ-lī-bí só͘ kiò-chò ké sian-ti ê sù-bēng, chāi tī iu kok ê Iâ-lī-bí lâi khoàⁿ, kiám-chhái Ná-hông sī heng-kok ê ū-giân-chiá.
Hông 1: 12－Iâ 35:17.
2: 1 － 22:27.
2: 8－ 21:14.
3: 7－ 22:7.
1:12, 15－ 23:16, 17.
Chóng-sī chāi tī Ná-hông sī iáu ū koh-khah ko-siōng ê sù-bēng tī-teh.
6. Chit-tia̍p ài lâi siūⁿ i ê kà-sī.
1) A-su̍t sī Siōng-tè siū-khì ê thuî, thòng-hūn ê koáiⁿ (Sài 10:5), beh chhe i kong-kek siâ-ok ê pang-kok. Hit-sî Í-sek-lia̍t poē-ge̍k Siōng-tè, só͘-í Siōng-tè ū ēng chit ki koáiⁿ lâi phah, lâi kà-sī, chóng-sī khó-sioh chit ki koáiⁿ soà kiau-ngō͘ poâⁿ-koè chú-koân (Sài 10:15) hòng-chhiòng su-io̍k kiâⁿ kiông-pō, chū-jiân siū Siōng-tè ê khì-sak, bia̍t-bô. Só͘-í lán tit-tio̍h Siōng-tè hoaⁿ-hí ēng lán ê sî, koh-khah tio̍h khiam-pi lâi ho̍k-chiông I ê chí-ì.
2) Le̍k-sú tī Siōng-tè ê chhiú-tiong teh sûn-khoân. Sat-má-lī-a poē-ge̍k, Siōng-tè ēng koáiⁿ lâi phah-chhuì 722 B.C., koáiⁿ-á chū-ko, poâⁿ-koè chú-koân, Siōng-tè khì-sak 612 B.C., che sī Ná-hông só͘ kéng-kò--ê, sī beh kéng-kò Iû-tāi, in-uī Iû-tāi nā m̄ hoán-hoé, iû-goân ē kiâⁿ siāng tiâu lō͘, Iû-tāi kèng-jiân bô hoán-hoé, 586 B.C. chiū bia̍t-bô.
3) Siōng-tè bē bú-bān-tit (Ka 6:7)."Ū chi̍t-ê tuì lí hia (A-su̍t) chhut-lâi,tô͘-bô kan-ok, siat pháiⁿ kè-bô͘, kong-kek Iâ-hô-hoa" (1:11).Che sī chí Se-ná-ki-li̍p (Sài 36:1-), si̍t-chāi ū bú-bān Siōng-tè, Siōng-tè, Siōng-tè chek-sî chhe sù-chiá phah-sí in 18 bān 5000 lâng (II Ông 19:25), in iáu-kú m̄-chai thang hoán-hoé. Taⁿ chiū bia̍t-bô lah!
4) Iâ-hô-hoa sī tò͘-khī ê Siōng-tè, ...sī pò-siû koh toā siū-khì(1:2). Koat-toàn bô lia̍h ū choē--ê chò bô choē, chóng-sī Iâ-hô-hoa ê siū-khì, sī bô khoài siū-khì ê siū-khì, in-uī I ēng jîn-chû beh chhoā lâng hoán-hoé (Lô 2:4). Chiū-sī khoan-iông, m̄-ài ū lâng tîm-lûn, sī ài lâng lóng hoán-hoé (II Pí 3:9). "Iâ-hô-hoa sī hó, tī hoān-lān ê ji̍t, I chò oē-só͘, koh bat hiah ê oá-khò I ê lâng" (Hông 1:7). án-ni Siōng-tè ê siū-khì sī chèng-gī ê siū-khì, só͘-í pún-su só͘ kóng ap-pek lâng--ê ê bia̍t-bô tuì Hap-pa-kok ê būn-tê ū thê-kiong it-sî-tek ê kái-koat (āu-goe̍h chiah gián-kiù Hap-pa-kok).
5) A-su̍t kú-kú chò Iâ-hô-hoa ê peh-sèⁿ ê chìn-lō͘ ê that-gāi, i khak-sìn A-su̍t ê tó-hoāi sī hō͘ soán-bîn kiâⁿ tī in pún-lâi ê sù-bēng ê lō͘, chit ê sìn-liām sī kin-kù tī Siōng-tè ê tō-tek sè-kài chi-phoè ê sìn-liām, sī ū chiong-boa̍t-lūn-tek ê kè-ta̍t tī-teh. Kiau-ngō͘ ê lâng bô kú tek-khak tio̍h lim Siōng-tè siū-khì ê chiú-poe, siū ap-pek ê lâng chū-jiân chin kî-thāi chit hō Siōng-tè chèng-gī ê hián-hiān, put-tàn sī chèng-gī koan, sī tio̍h chìn chi̍t-pō͘ kàu tī Si̍p-jī-kè ê cheng-sîn lah.
＊ ＊ ＊ ＊
Chho͘-tāi Kàu-hoē ū siū Lô-má chèng-hú hām-hāi, hit-sî ū chi̍t ê jia̍t-sim ê Ki-tok-tô͘ kiò-chò Hu-lân-se-su Noh-lah (Francis Nola), ū siū tong-kio̍k ê chù-ì, ko͘-put-chiong tio̍h siám-pī bih tī tōng-khang lāi, tī-hia thèng-hāu Siōng-tè an-pâi. I ji̍p-khì liáu-āu, ū chi̍t chiah ti-tu tī hit ê chhuì-kháu ti̍t-ti̍t keⁿ si, keⁿ kàu oân-choân pau-ba̍t hit ê chhuì-kháu. I tuì lāi-bīn khoàⁿ-liáu chin sim-sek. Kî-biāu ah! Chit chiah ti-tu ū chín-kiù i ê sèⁿ-miā. In-uī lâng chhoē kàu chia beh lia̍h i ê sî, khoàⁿ-kìⁿ tōng-mn̂g ū ti-tu bāng, chiū kóng, Hu-lân-se-su Noh-lah phah-sǹg bô bih tī chit-lāi-bīn, chiū tuì pa̍t-uī khì chhoē, tuì án-ni i ū thoat-lī tuì-te̍k ê chhiú. Kàu āu-lâi i hoê-kò͘ chit chân, chiū kóng, "Siōng-tè nā uī lán, chiū ti-tu-bāng ia̍h chhin-chhiūⁿ thih-mn̂g, siâⁿ-chhiûⁿ ê ióng-chòng."
