Kò͘ Muî Kam-bū Bo̍k-su ê Sió-toān
1940.07 tē 664 hō p.9-12
(Táu-la̍k: Lîm Ha̍k kiong)
Kuí-ji̍t chêng, hut-jiân-kan thiaⁿ-tio̍h goá só͘ siàu-liām ê lāu pêng-iú Muî Kam-bū Bo̍k-su lī- khui sè-kan. Sim chin kan-khó͘. Ū lâng ài goá Kong-pò hō͘ lâng thang siàu-liām--i. Goá iā put- chí ì-ài. Khó-sioh bē thang siá chin siông-sè. Khah iàu-kín, chiong i tī Tâi-oân ê sū, chiàu goá só͘ chai ê, kì tām-po̍h, ǹg-bāng ē thang kap lia̍t- uī saⁿ-kap siàu-liām--i.
1. Chheng-liân ê sî kàu hiàn-sin
Bo̍k-su chhut-sì kap tióng-sêng tī kèng-khiân ê So͘-kek-lân. Tha̍k Kek- lah-su-ko ê Tāi-ha̍k, khîn-khîn bián- kióng, sêng-chek iu-siù, siông-siông chò Tāi-ha̍k iu-téng-seng ê tāi-piáu tī ha̍k- kài thó-lūn.
Kàu Tāi-ha̍k chut-gia̍p liáu, sim li̍p- chì ài chò Soan-kàu-su khì goā-kok thoân-tō. chóng-sī sî ki boē kàu, chiū chiām-sî tī pún-kok ê kàu-hoē chò kang.
Ū chi̍t mê-hng, khì hù chi̍t ê Soan- kàu-su ê káng-ián-hoē, kóng-khí Soan- tō-hoē ê khiàm kang. chit ê Soan-kàu-su, chiū-sī tī Tâi-oân thoân-tō ê Pa Khek-lé Bo̍k-su. Thiaⁿ i kóng-khí Tâi- oân hái-sū ê siau-sit, sim siū kám-kek. Káng-ián āu, kap Pa Bo̍k-su saⁿ-kap chē, tit-tio̍h Pa Bo̍k-su ê khoàn-iú. āu- lâi tit-tio̍h Siōng-tè ê liap-lí, kap Pa Bo̍k-su tuì Soan-tō-hoē ê chiu-soân, chiū koat-sim hiàn-sin chò Tâi-oân ê Soan-kàu-su.
2. Lī-khui pún-kok lâi Tâi
Koat-sim liáu-āu, m̄-káⁿ kā i ê lāu-bó kóng, in-uī kiaⁿ-liáu lāu-bó hoân-ló, siū i chó͘-tòng, kàu beh chhut-hoat ê sî, chiah tuì lāu-bó kóng, lāu-bó kó-jiân siong-sim toā thî-khàu. Bo̍k-su thiàⁿ Chú khah koè-thâu thiàⁿ lāu-bó, sim bô siū iô-tāng, ēng chē-chē oē an-uì i ê lāu- bó. Chiū án-ni lī-pia̍t lāu-bó, chhin- chhek, pêng-iú kap hiuⁿ-lí, lo̍h-chûn.
Siāng hit chiah chûn, kî-thaⁿ iáu ū nn̄g lâng tâng-sî chì goān iû-goân beh lâi tâi-oân ê Soan-kàu-su, chiū-sī Lân Tāi-oē I-seng kap Liâm Tek-lia̍t Bo̍k- su. Siū Chú pì-iū, saⁿ lâng tī Bêng-tī 28 nî (A. D. 1895 nî), 12 goe̍h 18 ji̍t, tuì Tâi-lâm An-pêng káng pêng-an chiūⁿ- lio̍k. Chiām-sî toà tī Tâi-lâm Sin-lâu, tuì Lîm iàn-sîn Sian-siⁿ o̍h Tâi-oân ê thó͘-khiuⁿ.
3. Chāi Tâi soan-kàu
Kàu Bêng-tī 29 nî boé (A. D. 1896 nî), chiū soá lâi toà Chiong-hoà Sai- mn̂g ke 226 hoan-tē. Hit-sî iáu-boē ū i-koán, chí-ū soè nn̄g-khám tiàm teh chò lé-pài ê só͘-chāi. Lé-pài-ji̍t 3, 40 lâng teh lé-pài nā-tiāⁿ. Chiām sî ēng chit nn̄g-khám chò hêng-i, soat-kàu ê lō͘-ēng, āu-lâi chiah siat-hoat oāⁿ-uī.
Bêng-tī 32 nî chiaⁿ-goe̍h, Muî Bo̍k-su khì Phêⁿ-ô͘, thâu chi̍t pái kap goá saⁿ-bat, chò-hoé pò͘-tō chò kang kuí-nā lé-pài ; āu-lâi tò-tńg lâi Chiong-hoà kap Lân I-seng chham-siâng, siá phoe hō͘ Kàu- sū-hoē, chhiáⁿ in oāⁿ Phêⁿ-ô͘ Lîm Ha̍k- kiong lâi Chiong-hoà, tit-tio̍h Kàu-sū- hoē ê chí-sī, hit nî 3 goe̍h chhe, goá chiū oāⁿ lâi toà Chiong-hoà. Tuì hit- tia̍p liáu-āu, kap i saⁿ-kap chò kang, tit-tio̍h i ê thiàⁿ-thàng, chí-tō, siū i ê kám-hoà bián-lē. Saⁿ-kap pò͘-tō 20 nî kú, keng-koè kuí-nā pah chng, lóng- chóng siat cha̍p-keng ê kàu-hoē.
Taⁿ chiong chit tiong-kan, goá siū kám-kek--ê, tāi-lio̍k kóng 4 hāng tī ē-té :
(1) I ê pò͘-tō kap siat kàu. Lūn i ê pò͘-tō ê sū, goá ū chē-chē thang siàu-liām, chóng-sī bē thang it-it lâi siá. ài khoàⁿ kuí-nā tiám.
Khoàⁿ i ê in khîn. Nā bô chhut-goā, tī Chiong-hoà chiū pài-it kàu pài-la̍k, ta̍k ê-po͘ 4 tiám khí, tī chhī-tiûⁿ lāi pò͘- tō. Nā chhut goā khì chng-siā, sī chá- chá chhut, àm-àm ji̍p, chin-chiàⁿ sī phi- seng tài-goa̍t ê in-khîn. Bô hun koâⁿ- joa̍h, bô lūn hn̄g-kīn; goá kap i chhut- khì, hán tit nn̄g lâng chò-hoé kóng, lóng-sī i tī chit chng kóng, goá chiū khì pa̍t chng kòng-lô, chio lâng lâi thiaⁿ, lâng nā chū-chi̍p, goá chiū tī-hia kóng, i khoàⁿ goá teh kóng, bô phah-sńg sî kan, koh koè-chng tī-hia kóng. Kàu tàu, kán-tan chia̍h piáⁿ phoè-tê, tiong tàu bô khoà hioh-khùn, chiū koh chiap soà. Chhin-chhiūⁿ chit khoán ê in-khîn, m̄-sī goá ê pit hêng-iông ū koè-thâu, siat-sú khì khah hn̄g ê só͘-chāi, chiū ēng chi̍t ê chng-siā chò kin-kù-tē, tuì hia ta̍k-ji̍t chhut-khì kīn-hū ê po͘-thâu chò kang, kàu pài-la̍k chiah tńg-lâi Chiong- hoà.
Koh khoàⁿ i ê thun-lún kan-khó͘ Iau, chhuì-ta, bô bîn, le̍k-lō͘, ià-siān chiah ê i lóng hoaⁿ-hí thun-lún. Tong sî kau-thong put-piān, chē-chē sī pō͘ kiâⁿ, chi̍t-ji̍t kiâⁿ kuí-nā phò͘-lō͘ khì pò͘-tō sī siông-siông. Ū chi̍t mê-hng tī Khe-ô͘ pò͘-tō hó ki-hoē, poàⁿ-mê 11 tiám goā chiah soàⁿ-hoē, ko͘-put-chiong tio̍h tī-hia keh-mê; nā-sī bô tàng hioh mê, kai-chài tit-tio̍h chi̍t ê chia̍h a phiàn-hun lâng, miâ chò Kheng chek, i hó-ì, hit mê-hng goán nn̄g lâng saⁿ-kap khùn chi̍t ê toh-kuī 3 chhioh khoah, ka-chiah sio-phēng keh chi̍t-mê, sīm-chì bat tī Lâm-tâu saⁿ-kap hioh chi̍t keng hoàn-á-keng, ba̍k-sat m̄-bat kā-tio̍h se-iûⁿ lâng, hit mê-hng hō͘ ba̍k-sat kā put-chí siong-tiōng, iā sī thun-lún. Bô-lūn tek-sî put-tek-sî, siū huí pòng iā jím-siū. Chhin-chhiūⁿ án-ni ê chò kang, Siōng-tè khoàⁿ-kò͘--i, put-chí ū hāu-kó.
Ū chi̍t ji̍t, goán tī Chiong-hoà ê biō- kháu teh pò͘-tō, tú ū chi̍t ê lāu-lâng beh lâi sio-kim, thiaⁿ-tio̍h Muî Bo̍k-su teh kóng tō-lí, siū kám-tōng, li̍p-khek hoán-hoé sìn Chú, í-āu jia̍t-sim pò͘-tō, kiù lâng chē-chē. Lâng bat liû-thoân kóng, "6 ji̍t bē tê-kho͘, 7 ji̍t kóng Iâ- so͘," chiū-sī chit ê lâng, i ê miâ kiò-chò Lāu-chìn peh, āu lâi chò tiúⁿ-ló.
Koh chi̍t lâng miâ Tân Lâi-choân, toà Toā-tō͘, beh lâi chhī-tiûⁿ bé mi̍h thiaⁿ Bo̍k-su kóng tō-lí, iā lâi hoán-hoé ji̍p kàu-hoē, soà tng tiúⁿ-ló.
Ta̍k só͘-chāi iā chéng-chí, liáu-āu chiū siat kàu-hoē. Tong-sî bu̍t-kè sio̍k, i nā khoàⁿ ū kuí kháu-chàu lâi sìn Chú, chiū soè chi̍t khám tiàm chò pài-tn̂g, chhiáⁿ thoân-tō toà hia, tāi-seng hō͘ hoē-iú hū-tam kuí goe̍h-ji̍t ê chhù-soè (tong-sî chi̍t goe̍h-ji̍t 2, 3 kho͘-gîn), āu-lâi hō͘ in hū-tam kuí goe̍h-ji̍t ê goe̍h- hōng (tng-sî chi̍t goe̍h-ji̍t 6 kho͘). Hō͘ in ná o̍h kiâⁿ, án-ni siat kàu-hoē, pò͘-tō 20 nî kú, siat 10 keng ê kàu-hoē.
Goá bat mn̄g i, "Lí án-choáⁿ chiah jia̍t-sim pò͘-tō, sī sím-mi̍h in-toaⁿ ? " I kóng, "In-uī goá tha̍k Sèng-keng án- ni kóng, ‘Sìn ê lâng éng-oán oa̍h, m̄ sìn ê lâng éng-oán sí.' Kì jiân chai án-ni, m̄-kam bô chín-kiù lâng, lâi hō͘ lâng éng-oán sí." Lán boē bat khoàⁿ-tio̍h Pó-lô, iáu-kú goá kap i chò-hoé 20 tang kú, chhin-chhiūⁿ kap Pó-lô chò-hoé. Só͘-í goá kóng, "I sī Tâi-oân ê Pó-lô."
(2) I ê khoán-thāi lâng.
Tuì thoân-kàu ê lâng. Ta̍k-nî hā- kuì, chiū chū-chi̍p Tâi-tiong khu-lāi ê thoân-kàu-su tī chi̍t só͘-chāi khui Siu- ióng-hoē, hō͘ thoân-kàu-su tit-tio̍h siu- ióng kap chē-chē lêng-sèng ê hó-mi̍h. iū-koh gâu chhoē ki-hoē tī ún-ba̍t ê tiong-kan, thé-thiap oān-chō͘ thoân-kàu- ka, chhin-chhiūⁿ Tāi-chèng 5, 6 nî, Au- chiu tāi-chiàn tong-sî, bu̍t-kè koân ê sî, i uī-tio̍h thoân-kàu-ka, tháu i ê chîⁿ-tē bô chió.
Koh tuì it-poaⁿ sìn-tô͘. It-sī tông- jîn, bô hun pîn-chiān hù-kuì, put-lūn sîn-siong kuì-kheh, iâ-ló chhoan-tông, un-jiû kiong-kèng, í-lé siong-thāi.
(3) I ê koè-ji̍t kap chû-siān.
I m̄-sī hó-koè ê lâng, pún-sin put-chí phok-sò͘, chhēng-chhah bô hó ; i ê lāu- bó bat kià iûⁿ-ho̍k lâi beh sàng i chhēng, nā-sī i koh kià tò-tńg hêng lāu-bó, in- uī kóng i nā chhēng hiah hó, lâng beh chhin-kīn--i, bô lī-piān. I só͘ chia̍h, iā sī thong-sio̍k. Bat ū chi̍t pái, chú chia̍h ê lâng kā i bé chi̍t tè thô͘-thoh-hî, nā-sī Bo̍k-su hiâm siuⁿ cheh-thoah, kiò chú- chia̍h--ê tio̍h koh koāⁿ khì hêng bē-hî--ê. Chhin-chhiūⁿ án-ni khiām i pún-sin, chiong só͘ tit ê sin-suí, ēng tī Chú ê bīn-chêng, hiàn hō͘ kàu-hoē, á-sī hiàn hō͘ chì-bî-sè ê chi̍t-ê. Só͘ chò--ê, chē-chē m̄-sī chiàⁿ-chhiú só͘ ē-thang chai-iáⁿ--ê. Lán só͘ chai, chhin-chhiūⁿ hiàn 4 chheng goā gîn khí Chiong-hoà pài-tn̂g. Kî-tha Chheng-chuí, Lâm-tâu, Chháu-tun, Jī-chuí, Khe-ô͘, Pîn-tong, Táu-la̍k téng- téng ê pài-tn̂g á-sī tē, lóng ū i chû-siān ê iân-kò͘.
(4) I ê kî-tó.
I sī kî-tó ê sèng-chiá. Put-lūn chò sím-mi̍h tāi-chì, toā kàu sè, i ēng kî-tó lâi chhut-hoat iā ēng kî-tó lâi siu-soah. Kap i chhut-khì pò͘-tō, tio̍h kî-tó, tńg- lâi iā kî-tó. Goá khì chhoē i ê sî, siông- siông tú-tio̍h i kuī-teh, chiū-sī teh kî- tó. Tī i ê toh-téng ū kàu-hoē ê miâ, iā ū thoân-kàu-chiá ê miâ kap hoē-iú ê miâ, mê-ji̍t khoàⁿ hiah ê miâ tī Chú ê bīn-chêng teh siàu-liām in. Si̍t-chāi sī kî-tó ê sèng-chiá.
4. Lī-khui Tâi-oân kui-kok
Í-siōng só͘ kóng hit khoán ê chò kang, tì-kàu phah-pháiⁿ sin-thé. Choè- āu tī Tāi-ngá jiám-tio̍h jia̍t-pēⁿ (sím- mi̍h jia̍t, i-seng lóng m̄-chai), sin-thé ná bē kham-tit, chiū lī-khui Tâi-oân, tńg- khì pún-hiuⁿ; sui-jiân sin-khu lī khui Tâi-oân, iáu-kú sim bô lī-khui, tī i ê bîn-chhn̂g-chêng ū tiàu nn̄g-hāng mi̍h, sî-siông teh siàu-liām i ê kàu-hoē kap i poàⁿ seng-gâi só͘ hōng-hiàn ê Tâi-oân, Hit nn̄g-hāng mi̍h, chi̍t hāng chiū-sī kam-chià-kó, koh chi̍t hāng chiū-sī i pò͘- tō ê sî só͘ teh ēng ê hō-thâu (lat-pah). Tuì tńg-khì kàu choè-kīn, tāi-khài nn̄g goe̍h-ji̍t, i kià chi̍t tiuⁿ phoe lâi hō͘ goá, muí pái teh mn̄g Tâi-oân ê kàu-hoē, koh siàu-liām bô soah.
I sui-jiân sin-thé chin lám, iáu-kú chin bián-kióng, ū tù kuí-nā pún chheh, he̍k-sī kóng-khí kó͘-tāi ê kàu-hoē á-sī kàu-gī ê soat-bêng, put-chí hó ê chheh. Koh tī 1920 nî, siū chèng ha̍k-chiá ê soán-poa̍t, khì hoat-piáu i ê lūn-soat, put-chí hó miâ-siaⁿ, siāng-sî siū chhui- chiàn, tit-tio̍h Sîn-ha̍k Phok-sū (D.D.) ê ha̍k-uī.
5. Soah i ê tio̍h-boâ
Chú chīn-tiong ê lô͘-po̍k. Goá chhin- ài ê pêng iú, Chú soah i ê tio̍h-boâ. Tī 1940 nî 2 goe̍h 28 ji̍t, kéng-tiàu i ji̍p I só͘ pī-pān khoài-lo̍k ê pâng-keng. Chiàu Sèng Sîn só͘ kóng, "Soah i ê tio̍h-boâ lâi an-hioh, i só͘ chò ê kang iā toè i" (Khé-sī-lio̍k 14 : 13).
I pí goá khah ū hok-khì, 75 nî ê chhut-goā, taⁿ tāi-seng goá tńg-khì Pē ê ke. Goá siá kuí kù siàu-liām i. Kèng-kím tui-tàu. iā goān tāi-ke thè Nuî bo̍k-su-niû kî-tó, hō͘ i oē tit Chú ê an-uì.