Sèng-chheh ê iû-lâi kap sêng-li̍p
Niû Siù-tek
Chiap 11 goe̍h hō tē 6 bīn
1941年1月 670期 5-8
Taⁿ í-keng tāi-lio̍k chai Kū-iok-su ê sêng-li̍p sī tuì hiah ê lí-iû kap sî-tāi lâi oân-sêng , chiū Sin-iok-su sī tuì cháiⁿ-iūⁿ lâi--ê, iā tuì sím-mi̍h lí-iû lāi sêng-li̍p--ê, che iā ū i ê iû-lâi tī-teh.
Tī hiān-hêng ê Sin-iok-su lóng-chóng sī 27 koàn. Chóng-sī chiàu lán só͘ chai, tī chiah ê bûn-su m̄-sī chi̍t ê lâng kia̍h pit--ê.Tī chit 27 koàn, chì-chió ū 10 goā lâng ê pit lâi chiâⁿ ê bûn-su; iā chit 27 koàn í-goā, iáu ū kuí-nā pun ê goā-tián, hiah ê í-keng sī tû-goā, bô sǹg chò chiàⁿ-tián ê Sin-iok-su. Só͘-í lán ê Sin-iok-su, ē kham-tit kóng sī chi̍t chióng ê choân-chi̍p. Tng tī Ki-tok Iâ-so͘ thoân-tō ê sî, ki̍p-kàu I chiūⁿ-thiⁿ ê ji̍t, m̄-bat kia̍h pit lâi siá chi̍t kù, á-sī kiò I ê ha̍k-seng tù-chok, thang lâu tī āu-tāi. Nā beh kóng kàu chhiat-si̍t, chiū I chí-ū bat àⁿ-io, ēng chńg-thâu-á siá tī thô͘-kha(Hān 8:6─8); iā tī thô͘-kha só͘ siá ê jī, kiám-chhái sī "Kan-îm, ok-to̍k , siâ-phiah , bô kèng khiân, put-gī......"hit khoán ê oē-kù, m̄-sī chhin-chhiūⁿ lán hiān-sî ê Sin-iok-su. Hiah ê jī, bô loā kú chiū ta̍h bô-khì, bē thang lâu kàu kin-ná-ji̍t. M̄-kú lán thài ē tit-tio̍h chiah ê chheh, thang chai lóng-chóng ê kà-sī kap Ki-tok ê hok-im. Che chiū-sī ū hit iû-lâi tī-teh.
Chú Iâ-so͘ chiūⁿ thiⁿ liáu-āu, 12 ha̍k-seng kap kî-û ê lâng, chí-ū kán-tan thàn Iâ-so͘ ê bēng-lēng phó͘ thiⁿ-ē thoân hok-im chio bān peh-sìⁿ lâi chò ha̍k-seng. iū-koh in só͘ sìn Iâ-so͘ beh liâm-piⁿ koh lâi, só͘-í in bô sî-kan, koh iā bô siūⁿ ài siá sim8-mih2 lâi lâu kàu āu-tāi. Koh chi̍t-hāng , in ê keng-chheh sī Kū-iok-su, che sī in goân-pún só͘ koàn-sì ê bûn-su, iā in siūⁿ Iâ-so͘ ê chhut-hiān kap seng-gâi , lóng sī tuì Kū-iok-su sui-jiân sī Iû-thài-kàu ê keng-chheh, m̄-ta̍t-tio̍h taⁿ thang siūⁿ sī Ki-tok-kàu î-it ê keng-tián lah. Tuì án-ni in bô siūⁿ ài koh siá sím-mi̍h ,in-uī í-keng kàu-gia̍h lah.
Chóng-sī sî-tāi ê chhui-î, khoân-kéng ê piàn-chhian. Thâu-chi̍t-hāng, Ki-tok ê hok-im ná thoân ná kóng-khoah sin ê sìn-chiá ná chē , só͘-í chiū tio̍h phian-sêng ha̍p tī sin sìn-chiá ê lō͘-ēng hit khoán bûn-su. Tē 2 tiám , chiū-sī hiah ê chhin-sin bat kìⁿ-tio̍h Chú kap thiaⁿ Chú ê kà-sī hiah ê lâng, chiām-chiām teh koè-sì lah, nā bô chiong in só͘ kan-chèng ê lâi siá lo̍h chheh, chiū bô thang koh thiaⁿ-tio̍h--lah. Tē 3 tiám , kàu-hoē ná kiàn-siat, chiū tī kàu-hoē tiong ū seⁿ-khí chióng-chióng ê būn-tê; tuì chiah ê būn-tê ê kái-koat, chiū tio̍h ēng bûn-su lâi kà-sī in. Tē 4 tiám, kàu-hoē tú-tio̍h pek-hāi, chiū tio̍h bián-lē, an-uì ê pit-iàu, tuì án-ni chiū seⁿ-chhut bûn-su ê liû-chûn. Tē 5 tiám , tuì īⁿ-toan su-siúⁿ ê piān-bêng, kap sìn-tô͘ tuì tī chit hē su-siúⁿ kéng-kài. Tē 6 tiám , uī-tio̍h kàu-hoē ê cho͘-chit kap kàu-lí ê chí-tō. Tē 7 tiám , tuì thoân-kàu-chiá ê bián-lē kap kàu-hùn, chiū-sī tio̍h cháiⁿ-iūⁿ liān-lí kap chí-tō tī kàu-hoē ê ta̍k hong-bīn. uī-tio̍h chiah chē lí-iû, só͘-í chiū seⁿ-chhut chiah ê bûn-su lâu kàu kin-ná-ji̍t.
Taⁿ chiah ê bûn-su, thài oē chiâⁿ-chò kin-ná-ji̍t lán ê Sin-iok-su? Oāⁿ oē lâi kóng, chiū-sī tng-sî só͘ seⁿ-chhut ê bûn-su, m̄-nā hit 27 koàn ê bûn-su nā-tiāⁿ, í-goā iáu ū chin chē koàn, siáⁿ-sū kan-ta khoàⁿ chit 27 koàn chò chiàⁿ-tián? Che sī lán só͘ ài chai Sin-iok Sèng-chheh sêng-li̍p ê le̍k-sú.
Hiān-hêng ê Sin-iok-su, lán kiò-chò Chiàⁿ-tián, chiū-sī Canon. Chit jī goân-pún sī ba̍k-kang ê chún-chîn á-sī phiau-chún. Chóng-sī āu-lâi soà ēng chò Bí-su̍t, chong-kàu chit bīn lâi. Chheng chit 27 koàn ê bûn-su chò Canon, ì-sù sī sìn-gióng kap hêng-uî ê phiau-chún. Tī tng-sî só͘ siá--ê, ū-ê bô ha̍p tī sìn-gióng ê, lóng kā i lēng-goā khioh chò tui, hiah ê kiò-chò goā-tián. Chóng-sī chit ê 27 koàn, oē khioh chò-hoé lâi chiâⁿ-chò Canon, m̄-sī chi̍t-sî ê tāi-chì, sī sî-tāi ê chhui-î kap piàn-chhian lâi chō-chiâⁿ--ê.
Lūn cháiⁿ-iūⁿ ê siūⁿ beh phian-sêng Sin-iok-su ê tāi-chì , tī chit ê ū chin chē tōng-ki kap goân-in. Tī chia kóng kuí hāng hō͘ tāi-ke chai-iáⁿ.
1) Tī chho͘-tāi kàu-hoē in lóng bô khoàⁿ sím-mi̍h bûn-su chò iàu-kín. Hoán-tńg liân in lia̍h-chò sîn-sèng ê Kū-iok iā-sī kā i phoe-phêng. In só͘ lia̍h-chò koân-ui ê, chiū-sī "Chú", chiū-sī Ki-tok ê jîn-keh. uī-tio̍h án-ni , tī ta̍k hāng sū lóng ài Chú ê oē lâi kái-koat. Tī I Thiap 4:15 kóng, "In-uī goán hōng Chú ê bēng-lēng , ēng chit ê kā lín kóng". I Lîm 7:10 kóng, "Goá bēng-lēng í-keng kè-chhoā ê, kî-si̍t m̄-sī goá, sī Chú ê bēng-lēng". In tuì-tiōng Chú ê oē, m̄-sī ū lēng-goā sím-mi̍h bûn-su, kî-si̍t sī tuì chhuì-thoân ê nā-tiāⁿ. Tng-sî chhuì-thoân ê sī pí bûn-su ê khah iàu-kín, khah tuì-tiōng. Sî-tāi teh keng-koè , chhuì-thoân ê tio̍h pìⁿ-chò bûn-su lah. In-uī kàu ta̍k só͘-chāi Iû-thài-kàu ê lâng, lóng beh chò in ê tuì-te̍k. Nā kap in piān-lūn ê sî, lóng ài ín Kū-iok-su chò kin-kù; m̄-kú in só͘ ín ê Chú ê oē, bô ū sím-mi̍h bûn-su ê kin-kù. Tuì án-ni siūⁿ Iû-thài-kàu kì-jiân ū choa̍t-tuì koân-ui ê Kū-iok-su, chiū Ki-tok-kàu tek-khak m̄-thang bô. Só͘-í chiū siūⁿ-tio̍h tuì Ki-tok-kàu ê bûn-su tiong lâi phian-sêng chi̍t pún chiàⁿ-tián ê pit-iàu, che sī chi̍t hāng ê goân-in.
2) Chho͘-thāi kàu-hoē nā ū beh tit-tio̍h sím-mi̍h kà-sī, lóng sī tio̍h tuì Kū-iok-su lâi the̍h, liân sìn-gióng siōng ê sū, iā-sī tuì Kū-iok-su lâi ha̍k-si̍p. In tuì-tiōng Chú ê oē, m̄-nā sī chí Iâ-so͘ Ki-tok nā-tiāⁿ, liân I ê ha̍k-seng iā-sī pêⁿ-pêⁿ chun-tiōng. Sī chhin-chhiūⁿ kóng, " Chiap-la̍p lín ê, chiū-sī chiap-la̍p goá", hit khoán ê thài-tō͘. In khoàⁿ Chú ê oē kap Sù-tô͘ ê oē pêⁿ-pêⁿ iàu-kín , chiū chū-jiân ài chhoē hit hō ê bûn-su lâi chò keng-tián. Che sī tuì lāi-bīn-tek ê liām-thâu lâi seⁿ-chhut ê goân-in.
3) Ji̍p hoē-tn̂g Iû-thài-kàu ê lâng lóng khah siông sī tha̍k lu̍t-lē ê chheh, á-sī sian-ti ê chheh, in-uī in lia̍h hiah ê chheh chò chin iàu-kín. Kàu Pó-lô siá phoe hō͘ kàu-hoē ê sî, chiū hit keng chiap-tio̍h Pó-lô ê phoe ê kàu-hoē, m̄-nā tha̍k Pó-lô ê phoe. Bô loā kú soà khoàⁿ Pó-lô ê phoe khah iàu-kín kî-û ê lu̍t-lē kap sian-ti , in-uī Pó-lô ê phoe ū ha̍p tī in ba̍k-chêng ê kip-bū; in-uī he̍k-sī kà-sī in só͘ tio̍h chò ê, á-sī kái-koat in só͘ oh-ti̍t ê būn-tê. In lé-pài ê sî, ū tha̍k tī hoē-chiòng ê tiong-kan. Pó-lô iā bat bēng-lēng in tha̍k (I Thiap 5:26; Ko-lô-se 4:16). iū-koh chho͘-tāi kàu-hoē ê Iû-tīn(Justin Martryr) bat kóng, Sian-ti ê chheh kap Sù-tô͘ ê kì-lio̍k(chiū-sī chí Hok-im-su) pêⁿ-pêⁿ ū ēng tī lé-pài-ji̍t lâi tha̍k tī hoē-chióng ê tiong-kan. án-ni thang chai tī tē 2 sè-kí poàⁿ, Sin-iok-su ê chē-chē koàn, í-keng hō͘ chē-chē lâng khoàⁿ chò iàu-kín lah; che sī tē 3 goân-in.
4) Chho͘-thāi kàu-hoē ê tuì-te̍k, m̄-nā Iû-thài-kàu, iā ū chē-chē īⁿ-toan-kàu ê lâng, he̍k-sī ēng chheh á-sī ēng oē kap in piān-lūn. In nā kong-kek piān-lūn ê sî, khah-siông ài ín hiah ê Sù-tô͘ só͘ siá ê, á-sī Pó-lô só͘ siá ê phoe lâi kong-kek. Ko͘-put-chiong in iā-sī tio̍h ín hiah ê bûn-su ê oē lâi ìn-tap. Sui-jiân hō͘ īⁿ-toan-kàu tāi-seng chò kin-kù ê chheh lâi kap in piān-pok, che tú sī chhiok-chìn chiàⁿ-tián phian-sêng ê tē 4 goân-in.
5) Koh chi̍t-hāng, chiū-sī chit 27 koàn ê bûn-su ū hō͘ chē-chē ha̍k-chiá hoan-e̍k chò Lia̍p-tēng-oē kap Sū-lī-a ê giân-kú. Hoan-e̍k-chiá chū-jiân tio̍h chi̍p ka-tī lia̍h-chò iàu-kín ê bûn-su lâi hoan-e̍k. Tuì chit ê hoan-e̍k, chi̍t bīn sī siāu-kài Ki-tok-kàu hō͘ Lia̍p-teng kap Sū-lī-a ê lâng chai chit ê tō-lí, chi̍t-bīn tú sī teh chhì-kek Sèng-chheh phian-sêng ê sū-gia̍p, hō͘ Ki-tok-kàu ê lâng tio̍h kín soán-poa̍t ha̍p sìn-gióng ê lâi chò in ê keng-tián; che sī koh chit ê goân-in.
6) Kàu-hoē nā kóng-khoah ,chiū tī kàu-hoē lāi siông-siông ū si-siat chong-kàu kàu-iok. Nā si-siat ê sî, chiū tio̍h chiah ê bûn-su tiong kéng kuí pún lâi chò kàu-kho-su. Che iā-sī chò chi̍t ê toā goân-in. In-uī só͘ kéng--ê, ná kú chiū ná lia̍h-chò iàu-kín ê chheh.
7) Kàu-hoē ná siat ná chē, sìn-tô͘ chiū ná ke-thiⁿ, chi̍t-bīn chiū hoat-seng ê būn-tê ná ho̍k-cha̍p. Tuì án-ni tio̍h siat kui-chek kap kài-kui, á-sī sím-mi̍h tiâu-bûn. Beh siat chiah ê, hit ê kin-kù tio̍h chhoē tī chiah ê bûn-su. Só͘-í in tio̍h kéng hit hō ha̍p sìn-gióng , ha̍p kàu-hoē só͘ khiàm-ēng ê lâi chò phiau-chún; che sī phian-sêng ê tē 7 goân-in.
Chiàu téng-bīn só͘ kóng ê sū-chêng lâi khoàⁿ, chiū chai chit ê phian-sêng ê kang-chok, sī ū sî-tāi ê keng-koè, kàu tī ū chi̍t ê sî-chūn chiah oân-sêng. Chit ê keng-koè thang sió-khoá hun-piat lâi kóng.
Tē 1 chām(A.D. 50-140). Chit ê sî-tāi thang kiò-chò bûn-su tù-chok ê sî-tāi. Chit ê sî-tāi khah bô lia̍h sím-mi̍h bûn-su chò iàu-kín, chí-ū kan-ta ha̍p só͘ khiàm-khoeh ê lâi siá hō͘ kò-jîn, kàu-hoē tē-hng thoân-thé nā-tiāⁿ. In-uī in lia̍h oa̍h-oa̍h ê Chú chò tuì-tiōng. iū-koh chit sî Sin-iok ê kok koàn, iā iáu-boē chiâu-pī. Tē-it chá siá ê sī Ka-lia̍p-thài, tē-it lō͘-boé siá ê sī Pí-tek hō͘-su , iā tī Sin-iok-su tiong ê chiâⁿ poàⁿ sī A.D. 80 nî í-siōng kàu A.D. 140 nî ê tiong-kan siá--ê, só͘-í thang kóng sī tù chok ê sî-tāi. Goā-kài ê kong-kek m̄-sī toā lī-hāi, só͘-í iáu m̄-sī toā pit-iàu ê sî. Sui-jiân ū kuí-nā koàn hō͘ lâng lia̍h-chò iàu-kín , m̄-kú sī kan-ta khoàⁿ-chò kàu-hùn ê chheh nā-tiāⁿ.
Tē-jī chām(A.D. 140-200).
Chit ê sî-thāi thang kóng sī phian-sêng ê sî-tāi. In-uī chit ê sî-tāi ê chhì-kek chin toā, chiū-sī īⁿ-toan ê su-siúⁿ kap ūn-tōng ū chhut-hiān, tuì le̍k-sú-siōng thang chai chit ê sî-tāi ū kuí-nā phài: chiū-sī Lô-se-tek (Docetic), Má-kiò(Marcion), Bah-si-li-tē (Basileides), Bā-liân-tí-ná (Valetinus), Bûn-tah-noh(Montanus). Chiah ê goân-lâi m̄-sī hoán Ki-tok-kàu ê lâng, sī in tuì Ki-tok-kàu ū ka-tī ê kiàn-kái, tì-kàu chiâⁿ-chò chi̍t phài. uī-tio̍h ū chiah chē īⁿ-toan phài, só͘-í ka-tī bô ū tiāⁿ-tio̍h ê chún-chîn , sī bē ēng-tit, che sī hoán-èng káu tī phian-sêng ê kang. Tī chit sî-tāi , Ki-tok-kàu iā ū chhut chin chē piān-chèng-ka, chhin-chhiūⁿ Iû-tīn(Justin), á-sī Tá-tiân(Tatian), in chin iàu-kín chit ê phian-sêng ê sū. In ū ēng lán ê Sin-iok-su tiong chē-chē koàn lâi chò piān-lūn.
Tē 3 chām(A.D. 200-400). Chit ê sî-tāi thang kiò-chò kàm-tēng kap koat-tēng ê sî-tāi . In-uī tuì Piān-chèng-kap īⁿ-toan phài, á-sī kàu-hoē ê ha̍k-chiá ê gī-lūn, só͘ khoàⁿ liáu ē ēng-tit chò keng-tián--ê, toā poàⁿ thang tiāⁿ-tio̍h lah. Só͘ chhù-bī--ê, chiū-sī keng-tián tē-it tāi-seng phian-sêng ê, m̄-sī Ki-tok-kàu ê lâng, hoán-tńg sī īⁿ-toan phài Má-kiò ê lâng. Tuì án-ni chiū kuí-nā pái tiàu-chi̍p hoē-gī lâi kàm-tēng á-sī phoe-phêng kàm-pia̍t tó chi̍t pún thang chò chiàⁿ-tián.
Tuì chit ê keng-koè lâi khoàⁿ , hiān-sî lán teh ēng ê Sin-iok-su ê ta̍k koàn, m̄-sī kàu tī chi̍t-ji̍t chiah lâi kéng, hoán-tńg sī sî-tāi kap kàu-hoē ê khiàm-khoeh kā lán kéng, iā kàu tī chit-sî chiah lâi koat-tēng hit ê oē kham-tit chò chiàⁿ-tián--ê. Tī A.D. 363 nî ê Ló-tí-ka hoē-gī , ū koat-tēng Sin-iok kap Kū-iok ê bo̍k-lio̍k. Sin-iok-su ê pō͘-hūn, tû Khé-sī-lio̍k í-goā choân-pō͘ chiàu hiān-sî teh ēng ê, lóng chò chiàⁿ-tián. Chóng-sī kàu tī A.D. 397 nî Ka-thah-goh ê hoē-gī, chiong Khé-sī-lio̍k koh phian-ji̍p. Tī chit hoē ê hoē-gī, Au-gû-tīn kap Iâ-lō͘ lóng ū chhut-se̍k. Tī A.D. 691 nî キニ ,セクチン hoē-gī, tang-sai ê kàu-hoē it-tì sêng-jīn chit ê chò chiàⁿ-tián. A.D. 1545 nî トレント hoē-gī , sè-kài sêng-jīn chit ê Sin-iok-su chò chiàⁿ-tián.
Lūn Sin-iok-su ê hun chiuⁿ kap chām, sī tī A.D. 1238 nî Toā Su-kàu Ka-ló͘(Nugodes Caro) hun-piat ê Tī 1551 nî Sū-thê-hoán (Robertus Stephanus) chiah hun-piat chat. Kàu tī kin-ná-ji̍t, lán lóng án-ni ēng.
Taⁿ lán tio̍h tì-ì chhin-kīn Sin-iok-su lāi chhim chai hit ê hok-im kap kàu-hùn. In-uī Siōng-tè ū ēng le̍k-sú kap sî-tāi lâi hoat piáu I ê kang-chok, hō͘ lán tī kin-ná-ji̍t tit-tio̍h chit ê pó-poè thang bat I, lán tio̍h kám-siā.
