Hô-se-a ê chheh
Tân Kim-jiân
1941年3月672期 4-7
1. Hô-se-a sī 12 sian-ti ê thâu-chi̍t pún, kiōng 14 chiuⁿ 197 chat, ke Tān-í-lí 2 chiuⁿ chió 160 chat. Chiàu sian-siⁿ ê gián-kiù , chit pún ê goân-bûn chē-chē só͘-chāi phoà-sún, sī chi̍t pún oh bêng ê chheh, chóng-sī tāi-khài ê ì-sù lóng ū tī-teh , put-kò i ê gú-sè(語勢) chin chhiat-pek, só͘-í bûn-kù chē-chē tn̄g-chām, chêng-āu ê liân-lo̍k ū só͘-chāi bô kàu-gia̍h bêng, tì-kàu lāi-iông oh hun-toāⁿ, koh chē-chē só͘-chāi , lâng khoàⁿ-chò sī āu-tāi ê chhah-pit, ū sian-siⁿ chú-tiuⁿ: Koan-hē Iû-tāi kap ho̍k-heng ê ǹg-bāng--ê, lóng-sī chhah-pit(Marti). Chóng-sī choè-kīn ê gián-kiù ū kóng chhah-pit bô kàu hiah siong-tiōng , tāi-io̍k 1:7, 1:10-2:1, 2:21-23, 4:3, 9, 7:10, 14:9, chiah ê chē-chē sian-siⁿ jīn-tēng chò chhah-pit (Eissfeldt , Harper. G.A. Smith).
2. Hô-se-a ì-sù sī "chín-kiù". Kū-iok kuí-nā lâng ū chit ê miâ.
1) Tāi-pi̍t tī-sè ê sî, chò I-hoat-liân ê thâu-lâng( I Tāi 27:20)
2) I-sek-lia̍t choè lō͘-boé ê ông (733-722 B.C. , II Ông 15:30)
3) Iok-su-a ê goân-miâ(Bîn 13:16). Iok-su-a ì-sù sī "Iâ-hô-hoa chín-kiù." iā Iok-su-a ê Hi-lī-nî im, chiū-sī "Iâ-so͘".
4) Chiū-sī pún-su ê tù-chiá, i ê seng-gâi, tû i ê chheh í-goā, bô tè thang khe-khó: lán chí-ū chai i sī Pí-lī ê kiáⁿ 1:1, iā ū chhoā Kho-bia̍t chò bó͘, seⁿ 3 ê kiáⁿ, chhut-sì tī tó-uī, lán m̄-chai , put-kò chai i sī pak-tiâu I-sek-lia̍t ê ông kiò "lán ê ông" 7:5, i só͘ siông kú-khí ê tē-hng Ki-lia̍t, Ki-piàn, Iâ-su-lia̍t, Loh-má, Sī-kiàm, Pek-te̍k-lī, Sat-má-lī-a, lóng sio̍k I-sek-lia̍t, iā sī chhin-chhiūⁿ i ê tē-hng , só͘-í kóng, "Chit ê tē-hng". 1:2. iáu ū chi̍t ê lí-iû thang kóng i sī I-sek-lia̍t kok ê lâng, chiū-sī i tuì I-sek-lia̍t ū piáu-bêng chin tông-chêng ê thài-tō͘. "Hô-se-a m̄-sī chhin-chhiūⁿ A-mô͘-sū kan-ta hóng-būn I-sek-lia̍t ông-kok nā-tiāⁿ sī tuì i ê sim-té piáu-chhut chhin-bi̍t kap moá-moá ê tông-chêng."(Ewald) "A-mô͘-sū ê oē, sī Siōng-tè tuì choē-ok, pháiⁿ só͘ kiâⁿ, hoat-chhut siū-khì kap gī-hún ê siaⁿ, sī goā-kài ê siaⁿ, kap i pún-sin bô toā lī-hāi koan-hē ê siaⁿ, kap i pún-sin bô toā lī-hāi koan-hē ê siaⁿ, nā-sī Hô-se-a ê te̍k-chit, chiū-sī I-sek-lia̍t ê choē, chiâⁿ-chò tāng-tàⁿ, lâi ap tó i ê lêng-hûn, i kap tāng-choē ê peh-sìⁿ saⁿ kap thî-khàu, pi-siong, thòng-hoé"(Elmslie).
In-uī i bat ín-khí chian-piáⁿ ê lē 7:8 soà ū lâng kóng i sī toà tī piáⁿ-tiàm ê kīn-hū, koh i só͘ ín ê lē, khah chē sio̍k tī chū-jiân--phû-tô-hn̂g, 2:14. Khòng-iá ê phû-tô 9:10, in-tîn 10:2,4, sai 5:14, pà, hîm 13:7,8, lō͘-chuí pek-ha̍p-hoe, ka-ná-chhiū 14:2-, só͘-í káⁿ-sī sio̍k tī lông-ka ê seⁿ-oa̍h, m̄-kú pí chiah ê koh-khah ū khak-si̍t sèng--ê thang kóng i kiám-chhái sī chè-si-lah I put-chí koan-sim tī chè-si kap kok-bîn ê tō-tek, í-ki̍p chè-si kap bîn-kan kàu-io̍k ê gī-bū: 4,6,9,14 8:1, 12, 9:7,8,10,10:9, 11:1, 12:3, 13:1.
Hô-se-a tuì i ê ka-têng pi-thòng ê keng-giām, khoàⁿ-chhut Siōng-tè só͘ hō͘ i ê sù-bēng. "A-mô͘-sū tuì Siōng-tè só͘-siúⁿ-sù ê kiàn-sek lâi chò sian-ti . Hô-se-a sī tuì ka-têng ê pi-ke̍k hō͘ i kàu sian-ti ê chit"(Batter). án-ni Hô-se-a ê tiàu-bēng sī chāi tī tuì ka-têng khó͘ ê keng-giām, sī Siōng-tè tuì thiⁿ só͘ khé-sī i ê it-chhè. Só͘-í i ê ka-têng būn-tê, chong-kàu būn-tê ê kái-koat lah!
3. 1:1 , "Tng O͘-se-ngá, Iok-thán, A-hap-su, Hi-se-ka saⁿ-soà chò Iû-tāi ông, Iok-a-si ê kiáⁿ Iâ-lô-pho-àm chò I-sek-lia̍t ông ê sî." Chit chat ū pò lán chai Hô-se-a oa̍h-tāng ê sî-tāi, kap A-mô͘-sū lio̍h-á siāng sî-tāi(pí-kàu Mô͘ 1:bīn). II Iâ-lô-pho-àm ê n̂g-kim sî-tāi, put-kò 40 nî kú nā-tiāⁿ, 143 B.C. sí, i ê kiáⁿ Sat-ka-lī-ngá chē-uī m̄-chiūⁿ poàⁿ-tang, chiū hō͘ Sa-liông àm-sat--khí, í-āu 8,9 nî ê tiong-kan oāⁿ 6,7 ê ông, kî-tiong 4 ê sī hō͘ chiap-soà ê lâng àm-sat-sí--ê. Só͘-í thang kóng II Iâ-lô-pho-àm sí-āu ê I-sek-lia̍t sī bô chèng-hú, hūn-loān ê sî-tāi , chit tiong-kan ê chêng-hêng , chhiáⁿ khoàⁿ Ii Ông 15:8 kap pún-su 7:3-7,8:4, 10:7 , 15, 13:10 í-hā , nā-sī pún-su bô thê-khí Sū-lī-a I hoat-liân tông-bêng lâi phah Iû-tāi, II Ông 15:37, 16:5 í-hā, í-ki̍p A-su̍t lâi chhim-lio̍k ê sū(734-733 B.C.), thang kóng Hô-se-a ê sū-gia̍p sī kàu Iû-tāi ông Iok-thán ê nî kan nā-tiāⁿ, nā án-ni, chiū 1:1 thang kóng m̄-sī Hô-se-a ê chū-pit, sī āu-tāi ê phian-chhip-chiá ke-thiⁿ--ê, iā chit ê phian-chhip-chiá sī Iû-tāi lâng.
1-3 chiuⁿ ê sū, bêng-bêng sī II Iâ-lô͘-pho-àm boē sí í-chêng siá--ê. Só͘-í Hô-se-a sī pí A-mô͘-sū khah bān cha̍p goā nî. Só͘-í sian-siⁿ kóng i ún-tàng ū tha̍k-tio̍h A-mô͘-sū ê chheh, á-sī in ū bat saⁿ kau-poê, in-uī tī nn̄g-pún ê tiong-kan ū sio-siāng su-siúⁿ ê só͘-chāi. Te̍k-pia̍t 4:15, 8:14 ū àm-sî i bat chhin-kīn A-mô͘-sū ê ū-giân. Í-hā chiah ê iā ū saⁿ chhin-chhiūⁿ ê só͘-chāi.
Mô͘ 2:15=Hô 8:14, Mô͘ 2:10, 11= Hô 12:9, 10 Mô͘ 6:8= Hô 5:5 , Mô͘ 8:7 = Hô 7:10, Mô͘ 7:17= Hô 9:3, Mô͘ 8:5=Hô 12:7.
4. Chiàu téng-bīn só͘ kóng , pún-su loē-iông ê hun-toāⁿ, khah oh , chē-chē sian-siⁿ hun chē-chē khoán, tī-chia kì chi̍t khoán chò chham-khó.
Phiau-tê 1:1.
I. Sian-ti ê chū-kak-Hô-se-a ê ka-têng pi-ke̍k 1:2-3:5.
1. Put-hēng ê kiat-hun 1:2-9.
2. I m̄-sī goá ê bó͘ 2:2-23
3. Sio̍k-hoê îm-bū 3:1-5
4. Kái-miâ , khoe-ho̍k ê ǹg-bāng 1:10-2:1
II.Sian-ti ê soat-kàu 4-14
1. Būn-chek(問責) 4-6:11.
1) Chè-si kap siú-léng ê choē 4-5:7
2) Siōng-tè ê sím-phoàⁿ kīn lah 5:8-14.
3) I-sek-lia̍t iáu bô chin-si̍t ê hoán-hoé 5:15-6:11.
2. Hêng-hoa̍t 7:1-9:9
1) Bô sià-choē ê ū-tē lah 7:1-7.
2) I-sek-lia̍t ê hūn-loān 7:8-8:3
3) Iâ-hô-hoa iàm-hūn ông kap ngó͘-siōng 8:4-14.
4) Thang kiaⁿ ê hêng-hoa̍t 9:1-9. I-sek-lia̍t siū chhian-soá, thó͘-tē hong-hoè.
3. Koè-khì ê hoê-sióng , khoàn-kò, an-uì 9:10-14.
1)I-sek-lia̍t lóng ù-oè 9:10-17.
2) I-sek-lia̍t ê bia̍t-bô kīn lah, 10:1-8.
3) I-sek-lia̍t beh siu-koah in só͘ chèng--ê, 10:9-15.
4) Chû-ài ê Pē ê thiàⁿ , 11:1-11.
5) I-sek-lia̍t bô tiong-si̍t, 11:12-12:14.
6) I-sek-lia̍t ê choân-bia̍t, 13:1-16.
7) Chiong-lâi ê hi-bōng, 14:1-8. Kiat-boé ê kàu-hūn, 14:9.
5. Hô-se-a ê chong-kàu-tek sù-bēng thang kóng sī Kū-iok tiong tē-it chhim-oán, tē-it sîn-lêng-tek--ê. Chāi tī i Siōng-tè kap lâng ê koan-hē sī jîn-keh-tek, lûn-lí-tek. Só͘-í Kū-iok ê sian-ti tiong, i tē-it chiap-kīn Chú Iâ-so͘.
1) Sin-niû-Iûⁿ-ko ê bó͘, Hut 5:23; Khé 21:2, 9, 22:17. Sè-chiūⁿ ài-chêng tē-it lông-hō͘(濃厚)--ê , sī hu-hū ê ài-chêng. Koat-toàn bē thang iông-ún ū-tē 3 chiá ê ài-chêng, cheng-chiat ê hū-jîn-lâng, koat-toàn bô nn̄g ê tiōng-hu. Hô-se-a ēng choân jîn-keh, chin-sêng thiàⁿ i ê hū-jîn-lâng. Khó-sioh i ê bó͘ ê put-chiat, i ê sim cháiⁿ-iūⁿ ah? Kiám bô chhin-chhiūⁿ hoé to̍h mah? I ê thiàⁿ hiah sûn-chin, hiah jia̍t-lia̍t ,chiū i ê siū-khì tek-khak iā hiah kek-lia̍t, si̍t-chāi toā thiàⁿ, chiū ū toā siū-khì, hit ê siū-khì pí tē-ge̍k khah kek-lia̍t. Hô-se-a tuì i chit hō ê put-hēng khó͘-kéng, pi-ke̍k, lâi thé-giām Siōng-tè thiàⁿ I ê peh-sìⁿ , Ki-tok thiàⁿ I ê kàu-hoē, uī-tio̍h i hiàn sèⁿ-miā , sī ài tit i chiâⁿ-sèng ,sûn-kiat. Khó-sioh peh-sìⁿ khì toè Pa-le̍k, kàu-hoē bô sûn-kiat, bô chiâⁿ-sèng. "I m̄-sī goá ê bó͘, goá m̄-sī i ê tiōng-hu" 2:2. Taⁿ tio̍h chheng-sǹg, tio̍h koáⁿ--chhut-khì, kū ê kàⁿ tio̍h tû kàu chheng. Kai-chài Siōng-tè ê thiàⁿ bô tn̄g. Thiàⁿ sī hoān-sū thun-lún, hoān-sū ǹg-bāng,hoān-sū siong-sìn, "Lí tio̍h koh khì thiàⁿ hit ê hū-jîn-lâng." Kàu-hoē , thiàⁿ khah-iâⁿ poē-ge̍k, thiàⁿ kam-goān siū-khó͘, kam-goān hi-seng. Thiàⁿ, sī choè-āu ê sèng-lī.
2) Hô-se-a ê chong-kàu ê ke̍k-tì thang kóng sī "bat Siōng-tè" 6:3, 6, 8:2, 13:4, 5. Chit ê "bat" m̄-sī thâu-náu ê tì-sek ê bat, sī "hit lâng kap i ê bó͘ Hā-oa tâng-pâng" Chhòng 4:1 kap hit jī "tâng-pâng" sio-siāng jī, chiū-sī chiâⁿ-chò chi̍t thé, tâng sim-chì, tâng seⁿ-sí ê ì-sù, Siōng-tè tuì I ê peh-sèⁿ só͘ iau-kiû--ê chiū-sī chit hō ê "bat I"ダ、アス(Da. ath) lah. Só͘-í Siōng-tè ke̍k hoaⁿ-hí hit hō kap I tâng-thé, kap I saⁿ-kap kiâⁿ ê peh-sèⁿ. Lô-a I-lo̍k, A-pek-la̍h-hán sī I só͘ hoaⁿ-hí, só͘ chiok-hok. Ki-tok iā ài lán lóng chhin-chhiūⁿ Pó-lô, m̄-sī ka-kī teh oa̍h, sī tiàm tī Ki-tok teh oa̍h. Che chiah sī chin-si̍t ê "bat-(ダ.アス) Ki-tok " lah.
3) "Goá ài lîn-bín m̄-ài chè-sū " 6:6. Chú Iâ-so͘ ū ín-iōng tī Má-thài 2 pái, 9:13, 12:7, lâng kóng chit chat sī pún-su ê só-sî, "lîn-bín" goân-bûn sī ヘセド(Hesed), pún-su ū kóng kuí-nā pái, ū kuí-nā khoán ê ì-sù. (1) "Jîn-chû" 4:1, 10:12. (2) "Siān-liông" 6:4. (3) "Lîn-bín" 6:6 (4) "Chû-ài" 2:19. (5) "Jîn-ài" 12:6, ū pau-hâm Siōng-tè thiàⁿ ê choân sèng-chit.
Í-sek-lia̍t sui-jiân poē-ge̍k, m̄-sìn, iáu-kú Siōng-tè ê thiàⁿ-lîn-bín éng-oán chûn-chāi, I ê thiàⁿ ū jia-khàm lâng lóng-chóng ê choē. Che chiàⁿ sī Hô-se-a toā ê kà-sī , kòng-hiàn tī sè-kài ê Hok-im lah. i ū ēng kuí-nā khoán ê phì-jū lâi chhián-bêng Siōng-tè ê thiàⁿ.
(1) Siōng-tè sī tiōng-hu, Í-sek-lia̍t sī I ê bó͘, che sī 1-3 chiuⁿ ê pún-chit, iā hit ê koan-hē lán thang koh khoàⁿ 8:1, 9:15,4:11, 5:3,4, 6:9, 5:4, 6:1, 7:10, 16, 12:6, 7:13, 13:14.
(2) Siōng-tè sī i-seng 6:1 , 7:1, 14:4, 5:13. I sī sī î-it ê Kiù-chú 13:4.
(3) Siōng-tè sī lāu-pē 11:1-4 "I-hoat-liân ah, goá thià-thó ē chiong lí kau hō͘ lâng?......Goá hoê-sim tńg-ì, Goá chû-ài ê sim chin jia̍t" 11:8.
"Che si̍t-chāi sī Hô-se-a su choè toā ê oē, sui-jiân m̄-sī choân-su choe ko-siōng ê, iáu-kú sī chhim-khek ê bûn-chiuⁿ."(G.A. Smith).
án-ni kiám thang kóng "Lán lâi-khì chò pháiⁿ, hō͘ hó-sū ē chiâⁿ," á-sī kóng, "Chóng bô tn̂g-tn̂g tiàm tī choē-ok, hō͘ in-tián ke-thiⁿ chē-chē mah? Lô 3:8, 6:1." Tio̍h chai, " Toàn-toàn m̄-thang!" tio̍h ē kì-tit " Siōng-tè ê jîn-chû, khoan-iông, thun-lún sī beh chhoā lí hoán-hoé." Lô 2:4. In-uī nā m̄ hoán-hoé, Siōng-tè kì-jiân bô sioh hoān-choē ê thiⁿ-sài, koh bô sioh kó͘-chá ê sè-kài II Pí 2:4, 5. In-uī Siōng-tè nā bô pó-sioh lí, tio̍h khoàⁿ Siōng-tè ê chû-pi kap giâm-kín Lô 11:21, 22.
