Lâm-pō͘ Kàu-hoē I-liāu Thoân-tō-sú

Chiap 2 goe̍h tē 15 bīn

Gân Chín-seng

1941年3月672期         8-10

  Chit ê sū chò chiâⁿ , chiū chhoē tio̍h Lô͘ I-seng(Dr. Gavin Russell), tī A.D. 1888 nî phài-khián koè-lâi Tâi-lâm, tiàm Sin-lâu o̍h Pún-tó oē.

  Tng chit-sî Soan-tō-hoē lâi thoân-kàu kiàn-siat Sin-lâu chò thoân-kàu ê tōng-me̍h, chhiáⁿ kóng tāi-lio̍k. uī-tì Tang-mn̂g Bî-tô-sī āu, chêng āu bé tē kè iok 4 chheng chó-iū gîn, kah sò͘ iok 2 kah goā, chē-pak ǹg lâm. Ū chi̍t ê chiàⁿ-mn̂g chi̍t tiâu lō͘ tuì-tiong kàu Toā-lâu, hit sî Kam uî-lîm Bo̍k-su sī teh kà Tiong-o̍h, hit ê o̍h-tn̂g tī Khó͘--chhù kong-koán. Toā-lâu ê tang-lâm pêng sī Lú-o̍h kap Ko͘-niû-lâu. Toā-lâu tang-pêng ū bāng-kiû-tiûⁿ, kiû-tiûⁿ ê āu-piah ū chi̍t chō lâu, kiò-chò Tiong-lâu, chi̍t pêng An I-seng teh khiā, chi̍t pêng sī Lô͘ I-seng o̍h Pún-tó oē ê sî teh toà. Toā-lâu āu-piah sai-pêng ū chi̍t chō A-iân khí ê chhù, kiò Thih-lâu(taⁿ bô lah) sī Pa Bo̍k-su kap Thô͘ Bo̍k-su teh khiā. Tē-it āu-piah chi̍t chō lâu kiò-chò āu-piah-lâu , sī Sòng Tiong-kian Bo̍k-su teh toà, lâu-ê chi̍t-poàⁿ chò Chheh-pâng, chi̍t poàⁿ chò ìn Kàu-hoē-pò ê kang-tiûⁿ, che sī Kong-pò-siā ê khí-goân. I ê tiâⁿ ê tang-pêng khí chi̍t-chō chhin-chhiūⁿ chi̍t ki sì-kak thih-thuî thâu tī sai-pêng hit ki pìⁿ koè tang khí chi̍t chō pêng-ka, chit lia̍t chò tī Tâi-lâm tē-it tāi ê Sîn-ha̍k-hāu, kàu-sek tī thâu-á, lâm-pak kui lia̍t chò siok-sià, tī chit-sî Se-kok kàu-sū ke̍k chhiong-sēng koh oa̍h-tāng ê sî. Lô͘ I-seng A.D. 1889 nî 5 goe̍h 19 ji̍t, tuì Tâi-lâm hú chhut-hoat chiūⁿ pak-lō͘, tiàm Gān-lí-toā-siā pài-tn̂g.

  Chit ê pài-tn̂g ê sìn-chiá, sī chho͘-tāi Má I-seng tī Tâi-lâm lâi chiū-kīn i i-pīⁿ thiaⁿ-tio̍h tō-lí tò-khì lâi kiàn-siat--ê. Chit ê pài-tn̂g-tē sī kó͘-sî Thong-sū ê kong-koán, Toā-siā ê tiong-sim, goā-tiâⁿ chin khoah, ū lāi-tiâⁿ chō toán-chhiûⁿ, tiong-lo̍h lé-pài-ji̍t chò lé-pài-tn̂g, kî-û chò io̍h-kî-ji̍t ê lé-pài kap hêng-i, koè chi̍t ê tiâⁿ, āu-lo̍h chò siok-sià, kheh-thiaⁿ, chàu-kha. Sai-pêng hō͘-lâng chò pīⁿ-sek, ū keng chò chhiú-su̍t-sek. Chhù ê āu-piah ū chhân chi̍t liâu tuì tang koè sai, chhân koè-khì chi̍t phiàn ê chhiū-nâ tuì tang thàu sai, kiò-chò Png-á-nâ, ū goân-sí tek ê kó͘-chhiū(taⁿ bô lah), sǹg sī chin hó só͘-chāi.

  Lô͘ I-seng chiū tī chia khai-īⁿ, ū Po͘-lí-siā Phoaⁿ A-iām, Siā-thâu Ông Chiap-thoân, Toā-siā Tng-soaⁿ A-tun chò kiàn-si̍p-seng. Tēng i-kî khai-īⁿ, khoàⁿ lāi goā chèng-thâu , hō͘ tē-hng po͘-thâu chē-chē lâng tit-tio̍h hó, bô lūn chhiú-su̍t cheng-kong, hō͘ lâng chin sìn-iōng. Koh-chài jia̍t-sim thoân-kàu , hō͘ lâng sìn tō-lí , tuì Pîⁿ-po͘ chit hong-biān chìn-chhut, chhin-chhiūⁿ Lāi-siâⁿ, Po͘-lí ê Gû khùn-soaⁿ. O-gû-lân, Toā-làm , hit-sî chò thoân-kàu sûn-hoê ê Bo̍k-su sī Kam uî-lîm Bo̍k-su , só͘-í hō͘ thoân-kàu ê kang-tiâⁿ ke chin heng-ōng. án-ni saⁿ nî kú tī Toā-siā chò kang bô mî bô ji̍t, lī Tâi-lâm chin hn̄g, bô chhin-chhiūⁿ hiān-sî ê lī-piān, nā tuì Toā-siā kàu Tâi-lâm tio̍h 5 ji̍t, io̍h-phín ê ūn-poaⁿ, ki-hâi ê pó͘-chhiong sī chin khùn-lân. Kīn-piⁿ ê kàu-hoē sī chin chió, só͘-í hō͘ cheng-sîn ,thé-chit ē ià-siān, án-ni thang chai.

  Put-hēng A.D. 1892 nî 4 goe̍h hā-sûn, jiám-tio̍h Hoat-chín sek-hu-su, jia̍t 5 ji̍t, chiū kap ha̍k-seng toà pīⁿ lâi Chiong-hoà, chiū kòng tiām-pò lâi Tâi-lâm Sin-lâu; tiān-bûn 盧虐五天(chá-sî ēng jī-luī pi-á chò sò͘-jī). Chiap-tio̍h liáu chiū An I-seng , Sòng Bo̍k-su, Thô͘ Bo̍k-su, chêng-āu chiūⁿ pak(kàu Chiong-hoà tio̍h 4 ji̍t kú) in lóng kap ha̍k-seng lûn-liû chiàu-kò͘. Kàu 6 goe̍h chhe, chiū ûn-á poaⁿ kàu Ka-gī, thêng kuí-ji̍t āu, kàu 6 goe̍h chhe 10 ji̍t ngó͘-chêng 6 tiám piat-sè tī Ka-gī lé-pài-tn̂g. Chiū kiò Tâi-lâm Tiuⁿ Bêng-sai khì Ka-gī chò Se-iûⁿ-sek ê koaⁿ-chhâ, hit ê khoán thian-tē ji̍t-goe̍h khah po̍h-píⁿ, khin-piān hó-khoàⁿ, goā-bīn ēng o͘ sai-iûⁿ pau, chò sì-tiâu toà, chiū chiong Lô͘ I-seng ê si-thé ji̍p hit lāi-bīn , chi̍t ji̍t kap chi̍t mî, 12 ji̍t thàu-chá chiū kàu Sin-lâu, thêng-koan tī Sîn-ha̍k-hāu kàu-sek, choân Sîn-ha̍k-seng kap Sin-lâu Kàu-su kap só͘ ū chò kang ê lâng kap phí-jîn iā chāi-lāi, bô m̄ khui siaⁿ toā khàu, te̍k-pia̍t Phoaⁿ A-iām tī koan ê piⁿ-á , tuì Sian-siⁿ, ná chhin-chhiūⁿ lāu-pē ê pi-siong, ke-thiⁿ chiu-uî ê lâng ê siong-sim. Siá kàu chia thêng pit chhit ba̍k-sái. Kàu ē-po͘ 4 tiám goā chò kò-pia̍t-sek, sek liáu chiū tuì Toā-o̍h kàu-sek chhut-hoat, hiòng lâm ûn-ûn kiâⁿ chhut Sin-lâu toā-mn̂g, oat sai lo̍h chio̍h-kiā peh-chiūⁿ toā-lō͘, kàu Âng-kong-sû biō-piⁿ, sūn kū I-koán ê piah-piⁿ, koè Nâ-tâu-ché ê kiô, chiap toā-lō͘ chhut toā pak-mn̂g, kiâⁿ kah-tiûⁿ-po͘, oá Hông-phek-sī chêng oat tang ji̍p Kong-soaⁿ, tâi tī sai-lâm pêng, Kàu-sū-hoē ê kong bōng-tē, phí-jîn tī kin-á-ji̍t koh khì sûn Lô͘ I-seng ê bōng, piáu kèng i siàu-liām i uī Chú chò kang, lī-khui chhin-chhek pêng-iú, hn̄g-hn̄g toaⁿ-sin kàu Tâi-oân, saⁿ nî kú tī I-liāu thoân-kàu chò Tiong-pō͘ sûn-kàu-chiá ê thâu-chi̍t lâng, tú-tú kap Kî-āu Lí Hiu Bo̍k-su, hn̄g-hn̄g sio-tuì, chin thang hō͘ lán kám-in chheng-siā siàu-liām.

  Chit ê siau-sit hoê-hok Eng-kok Thoân-tō-hoē , hō͘ in chi̍t-bīn m̄-kam Lô͘ I-seng, chi̍t-bīn m̄-kam chû-siān sū-gia̍p, chiū liâm-piⁿ koh chhoē lâng lâi chiap pīⁿ-īⁿ ê kang, ū chhoē-tio̍h chi̍t uī Kim I-seng, (Se-kok miâ-sèⁿ goá bē kì-tit lah) taⁿ-chiah kiat-hun liáu. Tī A.D. 1893 nî, nî-boé kàu Tâi-lâm, tiàm Sin-lâu o̍h Pún-tó-oē, tú-hó An I-seng hioh-jīm, chiū thè An I-seng liáu-lí pīⁿ-īⁿ. Chit-sî phí-jîn chiū-sī chò i ê kiàn-si̍p-seng tiàm tī Kū-lâu , tī hia hêng-i. Ū An I-seng ê kiàn-si̍p-seng Tiō Toā-in kap Lîm Ki-ōng teh pang-chān, chiàu ē kì-tit kí kuí-nā ê lē: tī Eńg-khong Thô͘-sat-khut lâng Tiuⁿ Tî, tuì An I-seng hit-sî ji̍p-īⁿ sī chhàu-kut ê chèng, kha-chhiú lóng ū, phoà-pīⁿ-lâng ka-tī chú, ka-tī sé pò͘-toà, in-uī chin gâu kńg, hō͘ lâng te̍k-pia̍t bat i, ū sìn Chú ji̍p-kàu ,tī Tâi-lâm tông-hoē tng-chit, chò chīn-tiong kàu lāu koè-sin hō͘ lâng teh siàu-liām. iáu chi̍t ê Tang-mn̂g-goā āu-kah lâng Lîm Chhau(Chhek-bêng) lâi táⁿ-tia̍p lāi-kho tit-tio̍h tō-lí, bat lîm-sî ióng-sêng thoân-kàu-chiá, i iā siū kéng, chut-gia̍p liáu chò thoân-kàu ê kang, hiān-sî lāu lah bô chò, tī sai-mn̂g Eńg-lo̍k teh lé-pài . Kim I-seng goā-kho cheng-kong bat chhiú-su̍t Saⁿ-hun-chú ê lâng N̂g Thian-sàng Pông-kong chio̍h-lîm, chhin-chhiūⁿ hún-chiáu-nn̄g ê toā, ū hó, hiān-sî lâng iáu tī-teh. Ū Tè-kok Siong-chûn lâi Tâi-oân bé thn̂g, hit ê siong-jîn chēng-tâu sī thoat-kong, chiū-i, ū kā i chhiú-su̍t, bián 10 ji̍t chiū hó. In-uī i pún-tó-oē boē hiáu kóng, só͘-í thoân-kàu ê tiám bô thang kóng; m̄-kú ū chin thiàⁿ lâng thang khoàⁿ sī jia̍t-sim ê lâng. Kàu 1894 nî hā-thiⁿ khì Hong-kong, in-uī I-seng-niû pīⁿ; kiaⁿ-liáu bô ha̍p chuí-thó͘, chiū tuì Soan-tō-hoē sî-chit chū án-ni kui-kok, tī pīⁿ-īⁿ thêng-khùn, phí-jîn si̍t-gia̍p, chiū khì Nâ-āu kà Sió-o̍h, thèng-hāu tiong-pō͘ pīⁿ-īⁿ khui īⁿ chiah phah-sǹg.