Ki-tok ê Koh-oa̍h
Ńg Tek-hui
1941年4月673期 4-5
Ki-tok ê koh-oa̍h kap siū-jio̍k(受肉) sio̍k-choē pêⁿ-pêⁿ sī I lâi sè-kan chi̍t ê tiōng-iàu ê sū . Lán khoàⁿ 4 hok-im-su ê kì-chiá , ū ēng chin-chē ia̍h lâi teh kóng-khí chit ê sū . Che sī piáu-bêng in tuì Ki-tok koh-oa̍h ê sū-si̍t lia̍h chò chin tiōng-iàu. Chóng-sī in teh hoê-sióng koh-oa̍h āu 40 ji̍t ê kì-sū, ū sió-khoá bô tia̍t-sū, tì-kàu hō͘ āu-tāi ê le̍k-sú-ka put boán-chiok, iā m̄-sìn. Sui-jiân ū bô tia̍t-sū , ū put hun-bêng ê tiám, iáu-kú lūn chit ê sū-kiāⁿ 4 hok-im-su ū it-tì teh kan-chèng, iā choân-jiân boē thang tuì hok-im-su tû khí-lâi--ê. Lâng nā it-tàn ū sêng-jīn hok-im-su, iā bô sêng-jīn koh-oa̍h ê kan-chèng sī bē ēng-tit. Tī Sù-tô͘ Hēng-toān, I ê ha̍k-seng sī chò koh-oa̍h ê chèng-jîn. Chho͘-tāi kàu-hoē lia̍h chit ê chò siāng iàu-kín ê sū. Pó-lô m̄-nā khoàⁿ chit ê chò tiōng-iàu, iā ēng chit ê chò sìn-gióng siōng tiōng-iàu ê sū. Lán khoàⁿ I Ko-lîm-to 15:14, 17 chiū chai-iáⁿ. Kî-û iáu ū chin chē uī teh kóng-khí chit ê sū. Pí-tek iā sī lia̍h chit ê chò chin iàu-kín ê sū.
Chóng-sī Ki-tok koh-oa̍h ê sū-si̍t ū lâng m̄-sìn , tāi-khài ū 2 khoán ê soat.
1. Su-te̍k-lô-su(Strauss) ê soat. I tuì chū-jiân kho-ha̍k ê li̍p-tiûⁿ lâi phoe-phêng(phoe-phoàⁿ) Sèng-keng , iā kóng Sèng-keng ê toā pō͘-hūn sī sîn-oē(神話) koh-oa̍h sī sî-tāi chi̍t ê koan-liām seⁿ--ê. I kóng, "Ki-tok ê koh-oa̍h sī Ki-tok-kàu ê tiong-sim-tiám, nā oē phah-bia̍t chit ê, Ki-tok-kàu chiū bia̍t-bô." iā kóng, "Ha̍k-seng sìn Iâ-so͘ koh-oa̍h, ū khoàⁿ-kìⁿ Iâ-so͘, che ū-iáⁿ, in-uī Iâ-so͘ tī si̍p-jī-kè sī ké sí, chi̍t-sî-tek hun-khì, iā tâi tī bōng-ni̍h, āu-lâi hoê-hûn tuì bōng-nih chhut-lâi. I ê ha̍k-seng lâi chiàu-kò͘ I, chóng-sī seng-khu bô ióng, āu-lâi sí-khì." Chit ê soat kuí-cha̍p nî chêng chin chē lâng sìn, chóng-sī taⁿ chió lâng sìn. (1) In-uī tuì tng-sî ê hong-sio̍k Lô-má peng chin giâm-keh(嚴格). Lán khoàⁿ Iok-hān 19:33-35 ū kóng, peng-teng khoàⁿ Iâ-so͘ sí, iáu m̄-sìn, ēng-chhiuⁿ chha̍k I ê hia̍p-ē, iā lâu-chhut hoeh kap chuí, che tī i-ha̍k siōng 10 hun thang chèng-bêng I ū sí. iā A-lī-má-thài ê Iok-sek kiû Iâ-so͘ ê sin-si ê sî, Pí-lia̍p-to kî-koài kiò peng-teng lâi mn̄g khoàⁿ I sí loā-kú(Má-khó 15:42-45). iā tâi Iâ-so͘ ê bōng ēng chio̍h hong-teh, sì-uî Lô-má peng teh kò͘, beh tuì tó-uī ē tit chhut-khì(khoàⁿ Má-thài 27:62-66). (2) Siat-sú ū-iáⁿ Iâ-so͘ ké sí, iā tuì bōng thau pê chhut-lâi , seng-khu tio̍h-siong, loán-jio̍k āu-lâi sí, cháiⁿ-iūⁿ ē kám-tōng ha̍k-seng? Cháiⁿ-iūⁿ ē thang kóng " Koh-oa̍h kap oa̍h-miā sī chāi tī goá, sìn goá ê lâng sui-bóng sí, iáu-kú beh oa̍h"(Iok-hān 11:25; Khé-sī-lio̍k 1:17-18). Só͘-í che sī bô-lí ê soat.
2. Lī-lâm(Renan) ê soat. I kóng, "Ha̍k-seng chí-ū siūⁿ ū khoàⁿ-kìⁿ Iâ-so͘, che sī ha̍k-seng ê chú-koan(主觀), sī gōng-sìn"; i kóng tī sè-kan nā uí-tāi ê jîn-bu̍t sí, lâng m̄-káⁿ kóng i sí. Chhin-chhiūⁿ Mô͘-hán-be̍k-tek(マホメツト) sí ê sî, bô lâng káⁿ kóng i sí. Tī le̍k-sú-siōng khiok ū chit khoán ê lē. Só͘-í i kóng tng-sî ê ha̍k-seng bōng-sióng Chú koh-oa̍h, iā bāng-kìⁿ , tuì án-ni kóng, Chú koh-oa̍h. Chóng-sī lán tuì Sèng-keng chai ha̍k-seng ū jīn Iâ-so͘ khak-si̍t sí, lán khoàⁿ Má-lī-a in khì bōng-nih beh kā Iâ-so͘ boah-iû. iā i koh kóng, ha̍k-seng kóng Iâ-so͘ koh-oa̍h, che sī in phiàn lâng, phiàn ka-kī ê sim, in-uī in ài Iâ-so͘ koh-oa̍h, chit ê sū tuì hū-jîn-lâng seng kóng, iā pa̍t lâng chān-chhuì kóng khak-si̍t ū khoàⁿ-kìⁿ Chú. It jîn thoân-hi , pek jîn thoân si̍t. Khiok tī sè-kan ū chit hō sū, chhin-chhiūⁿ chêng ê Au-chiu chiàn-cheng ê sî, Eng-kok lâng chē-chē kóng, "Lō͘-se-a ê peng tuì Eng-kok khì kong Tek-kok, iā ū thiaⁿ-tio̍h hit ê siaⁿ." āu-lâi siông-sè tiāu-cha chai-iáⁿ bô sū-si̍t. Chóng-sī lán khoàⁿ ha̍k-seng bô chi̍t ê siūⁿ Iâ-so͘ ē koh-oa̍h, Má-lī-a kàu Iâ-so͘ chhut-siaⁿ kiò i chiah chai sī Chú. To-má kóng, "Goá nā bô khoàⁿ-kìⁿ I chhiú-tiong teng ê jiah, bô jiah......goá koat-toàn m̄-sìn"(Iok-hān 20:25). Á-sī Kek-liû-pa tuì Iâ-so͘ só͘ kóng ê sū(Lō͘-ka 24:13-24). Tuì lâng ê sim-lí lâi kóng, lâng nā phiàn ka-kī, kóng pe̍h-chha̍t ún-tàng bē chhut-la̍t cháu, bē ēng jia̍t-sêng lâi pò lâng chai. Lán khoàⁿ Sèng-keng chai in cháiⁿ-iūⁿ chiong só͘ khoàⁿ-kìⁿ ê sū chek-sî beh pò kî-û ê chai. Che sī piáu-bêng in ê sim ū bô pe̍h-chha̍t ê hoaⁿ-hí tī-teh. Siat-sú lán mài kóng koh-oa̍h ê sū, mā iáu ū chin-chē ê sîn-jiah, á-sī soaⁿ-téng ê piàn-hoà(變貌), chiah ê lán bē thang hó͘-tēng. Só͘-í Ki-tok ê koh-oa̍h chiū-sī chiah ê sîn-jiah ê tiong-kan siāng toā ê nā-tiāⁿ. Lán bē thang sìn sī ha̍k-seng ê chú-koan, phiàn ka-tī kap pa̍t lâng lâi kóng I koh-oa̍h.
Choè-āu lâi siūⁿ koh-oa̍h ê ì-gī . Ki-tok koh-oa̍h ê ì-gī tī Lô-má 1:4 kóng, "Chiàu sèng-tek ê Sîn chiū tuì sí-lâng ê koh-oa̍h , ēng koân-lêng hián-bêng I sī Siōng-tè ê Kiáⁿ, chiū-sī lán ê Chú Iâ-so͘ Ki-tok." Tuì chit kù hō͘ lán chai, Siōng-tè chèng-bêng Iâ-so͘ ê pún-chit sī Sîn-sèng, sī tuì koh-oa̍h ê sū-si̍t. Só͘-í ê koh-oa̍h sī chèng-bêng Iâ-so͘ sī Siōng-tè ê Kiáⁿ, iā koh ē thang kóng sī khé-sī hok-im. In-uī koh-oa̍h-chêng ha̍k-seng tuì Ki-tok ê sū-si̍t bô cha̍p-hun bêng. Tuì Sin-iok lán chai hok-im ê tiong-sim chiū-sī Ki-tok ê siū-khó͘ kap sí lâi seⁿ-khí. Chóng-sī iáu-kú khàm-ba̍t, iā kàu Ki-tok ê koh-oa̍h chiah tit-tio̍h hián-bêng ,só͘-í I ê koh-oa̍h sī khé-sī hok-im. Ki-tok ê seng-gâi lán thang hun-chò (1) Tàn-seng kàu si̍p-jī-kè ê sî-kî. (2) Koh-oa̍h kap Seng-thian ê sî-kî. Tē-it kî I ê sū-si̍t iáu-kú khàm-ba̍t, bô bêng , chiū-sī "Khut-jio̍k ê hêng-chōng", iā tē 2 ê sî-kî ū lō͘-hiān , hō͘ lán bêng-bêng khoàⁿ-kìⁿ. Tī-chia m̄-nā piáu-sī si̍p-jī-kè ê ì-sù, chiū-sī piáu-sī Ki-tok ê koân-le̍k kap En̂g-kng(榮光). Iok-hān 1:14 kóng, "Koh goán bat khoàⁿ-kìⁿ I ê êng-kng," chiū-sī tī boa̍t-kî chiah ē thang khoàⁿ-kìⁿ ê êng-kng, tuì I ê koh-oa̍h tī le̍k-sú ê tiong-kan í-keng khé-sī hō͘ lán khoàⁿ-kìⁿ .Só͘-í taⁿ lán m̄-sī teh kî-thāi , chiū-sī teh siūⁿ-khí(想起) I ê sū-si̍t.
iā Ki-tok ê koh-oa̍h kap lán ê sìn-gióng seng-oa̍h ū siáⁿ koan-hē , lán thang siūⁿ 2 , 3 hāng.
1. Koh-oa̍h ê sū-si̍t kap Ki-tok ê sio̍k-choē pêⁿ-pêⁿ sī chò lán sìn-gióng seng-oa̍h ê ki-chhó͘. Lô-má 4:25 kóng, " Iâ-so͘ bat uī-tio̍h lán ê choē siū kè-sàng, (chí si̍p-jī-kè), koh uī-tio̍h lán ê chheng-chò-gī lâi tit-tio̍h koh-oa̍h" Lán siông-siông kóng Ki-tok ê si̍p-jī-kè sī uī-tio̍h lán ê choē, koh-oa̍h sī beh hō͘ lán oa̍h-miā, chóng-sī tī-chia koh-oa̍h sī uī-tio̍h lán ê chheng-chò-gī. iā I Ko-lîm-to 15:14,17, "Ki-tok nā boē bat koh-oa̍h......lín ê sìn iā-sī khang-khang." Só͘-í koh-oa̍h sī lán sìn-gióng seng-oa̍h ê ki-chhó͘, sī pún-chit-tek ê mi̍h.
2. Tuì sìn koh-oa̍h ê Ki-tok ê sū, lán tī hiān-chāi ê sìn-gióng seng-oa̍h ē tit-tio̍h I ê oa̍h-miā, khuì-la̍t kap sèng-lī. Che ū chin-chē uī ê só͘-chāi pò lán chai (Sù-tô͘ Hēng-toān 4:10; Lô-má 6:4; Hui-li̍p-pí 3:10; Iok-hān 16:33).
3. Í-siōng koh-oa̍h ê sū-si̍t , m̄-nā chò lán sìn-gióng ê ki-chhó͘ kap tī hiān-chāi khùn-lân ê seng-oa̍h tiong, ē tit-tio̍h oa̍h-miā , khuì-la̍t, sèng-lī ê in-huī nā-tiāⁿ. Ki-tok ê koh-oa̍h chiū-sī hō͘ lán ū koh-oa̍h ê ǹg-bāng , chò lán boa̍t-ji̍t(終末) ê hi-bōng ê kin-kù. Só͘-í Ki-tok ê koh-oa̍h tī I Ko-lîm-to 15:20 kóng, "Chò chiah ê teh khùn ê thâu-chi̍t ê koh-oa̍h ê" I si̍t-chāi sī koh-oa̍h kap oa̍h-miā. Lán tuì I ê koh-oa̍h ē thang tit-tio̍h Siōng-tè ê oa̍h-miā(Lô-má 8:11; I Pí-tek 1:3).
Taⁿ tī chit ê Koh-oa̍h-cheh ê sî, lán koh chi̍t pái lâi hoán-séng lán ê seng-oa̍h. Lán tio̍h hoaⁿ-hí chiong lán ê choē kap Ki-tok tâng bâi-chòng, iā kap I tâng koh-oa̍h , lâi ji̍p tī sin seng-oa̍h sī só͘ chhiat-bōng.
