1956 nî 8 goe̍h p.12-13
Khûn-lô-iâⁿ sī sím-mi̍h?
(Tiuⁿ Hông-chhiong)
Khûn-lô-iâⁿ sī chaih kú siông-siông thiaⁿ-kìⁿ ê sin-gú. Taⁿ hit ê ì-sù sī sím-mi̍h? Khí-goân sī cháiⁿ-iūⁿ? Tú-hó ū chêng Chheng-liân-chhù ê Chóng-kán-sū Tiuⁿ Hông-chhiong Bo̍k-su khì Ji̍t-pún si̍t-chè chham-ka, hiān-tē kiàn-bûn, taⁿ tī chia kā lán kái-tap, chhiáⁿ tho̍k-chiá chù-ì.
Joa̍h-thiⁿ kàu lah, tī chit ê sî-kan lán ū choē-choē ê chū-hoē, ū ê sī choân séng-sèng ê, ū ê sī Tiong-hoē sèng ê, iā ū ê sī kàu-hoē ka-kī siat-hoat ê tē-hng sèng ê, chiū-sī Hā-lēng-hoē, S.S. kàu-hoē lêng-siu-hoē téng, lán Tâi-oân iā í-keng ū pa̍t só͘-chāi ū, lán iā ū teh hoa̍t-tōng. M̄-kú kî-tiong ū chi̍t hāng lán iáu-boē ū ê, chiū-sī goá chit sî só͘ ài beh kài-siāu ê "Khûn-lô-iâⁿ(勤勞營)" chit ê bêng-sû, sī goá ka-kī e̍k--ê, í-goā nā-ū khah tú-hó ê ǹg-bāng saⁿ chí-kàu.
uī-tio̍h lán Tâi-oân iáu-boē ū ê iân-kò͘, kū-nî goá ū siū phài khì Ji̍t-pún ti̍t-chiap kiàn-si̍p chit ê kang-chok, ǹg-bāng tī lán Tâi-oân iā thang si̍t-hêng. Kin-nî uī-tio̍h chún-pī boē kàu, só͘-í Bêng Bo̍k-su ū kap goá teh siūⁿ, àn-sǹg mā-nî chiū beh lâi khai-sí.
Khûn-lô-iâⁿ ê khí-goân kap cheng-sîn
1920 nî ū chi̍t kûn ê chheng-liân lâm-lú tī joa̍h-thiⁿ kàu tī Hoat-kok. uī-tio̍h tú-tio̍h tē 1 chhù sè-kài tāi-chiàn ê iân-kò͘, chiâⁿ-choè hong-po͘ ê tē-hng, in tiām-tiām ēng kî-tó kap lâu koāⁿ lâi teh choè chài kiàn-siat ê kang-tiâⁿ. Chiah ê chheng-liân lóng sī Ki-tok-tô͘, in sī tuì Suī-se, Hô-lân, Eng-kok, Bí-kok, sīm-chì iā ū chêng ê tuì-te̍k Tek-kok lâng chāi-lāi.
In sui-bóng kok-che̍k, jîn-chióng, le̍k-sú, poē-kéng lóng bô saⁿ-tâng. Chóng-sī ū chi̍t tiám saⁿ-tâng, chiū-sī hoaⁿ-hí tī si̍p-jī-kè ê ē-bīn lâi chia̍h-khó͘ ê cheng-sîn, in 5 ge̍h-ji̍t kú bông-chhím hoè-si̍t(忘寢廢食) lâi ho̍k-sū tī chióng-chióng ê kiàn-siat sū-gia̍p, che chiū-sī kin-á-ji̍t tī choân sè-kài nî-nî tī choē-choē kok, ū sò͘-chheng toē-hng iā ū sò͘-pah-bān ê chheng-lâin só͘ teh ho̍k-bū ê khûn-lô-iâⁿ ê khí-goân. In ê kang sī siu-lí tō-lō͘, kiàn-tiok, phah tē-pîⁿ, chèng chhiū-á téng.
Chit ê ūn-tōng khai-sí sī tuì chi̍t ê Suī-se lâng, I sī sò͘-ha̍k kàu-siū, iā-sī pêng sìn-tô͘, miâ kiò-choè (Pierre Ceresole), só͘-í chit ê khûn-lô-iâⁿ ê ūn-tōng, thang kóng iā sī sûn-chuī ê "Pêng-sìn tô͘ ūn-tōng" sī tuì pêng sìn-tô͘ lâi khai-sí, iā tuì pêng sìn-tô͘ lâi teh thui-hêng ê kang-chok. Tâng-sî chit ê ūn-tōng iā sī chhiau-oa̍t jîn-chióng, kok-kéng, chong-kàu, bîn-chok. "M̄-sīēng oē, sī ēng lâu-koāⁿ kang-chok," sī chit ê ūn-tōng ê phiau-gú kap cheng-sîn, tuì chit ê cheng-sîn só͘ siⁿ-chhut î-it ê bo̍k-tek, sī tuì iú-chì chū-hoat-tek thong-koè lô-tōng, ēng hô-pêng ê hong-hoat lâi kái-koat tuì-li̍p ê hong-hoat, ióng-sêng chhin-siān ê cheng-sîn, lī-khui kò͘ ka-kī ê sim lâi ho̍k-bū. Só͘-í chit ê ūn-tōng hiān-sî sī phó͘-piàn tī choân sè-kài, iā í-keng chiâⁿ-choè Ki-tok chheng-liân lâm-lú beh "Gián-kiù siā-hoē ê si̍t-giām sek."
Só͘-í chit ê khûn-lô-iâⁿ sī bô ū sím-mi̍h chin chhim oh-tit lí-kái ê lí-lūn, cheng-sîn, á-sī tiat-ha̍k. Khûn-lô-iâⁿ ê tuì-siōng, m̄-sī kan-ta uī-tio̍h kàu-hoē nā-tiāⁿ, iā sī uī-tio̍h siā-hoē, iā sī hit ê siā-hoē khoàⁿ-choè choè su-iàu ê sū-gia̍p, á-sī si-siat choè tuì-siōng lâi tio̍k-chhiú. Chóng-sī choa̍t-tuì m̄-thang éng-hióng hit tē-hng ê lô-tōng-chiá ê seng-oa̍h choè tiâu-kiāⁿ.
Khûn-lô-iâⁿ ê cheng-sîn tē-1 sī, "Ho̍k-bū," bô kiû pò-siû, oân-choân chū-kí hō͘-tēng, só͘-í muí nî ū chin-choē chheng-liân hoaⁿ-hí hi-seng pó-kuì ê hiu-hâ(休暇), put-tàn ui ka-kī ê kok-ka, siā-hoē, iā kàu tī pa̍t ê kok-ka khì ho̍k-bū. Che choa̍t-tuì sī ki-pún tī Chú ê thiàⁿ, bô phah sǹg-poâⁿ, koh chham-ka-chiá sī chū-chú-tek èng-bō͘(應募), bô siū jīm-hô hong-bīn ê ap-pek chiah chham-ka, che kap chiàn-sî ê khûn-lô hōng-sū-tuī(勤勞奉仕隊) bô saⁿ-tâng.
Tē 2 sī "Kiàn-siat," khûn-lô-iâⁿ tek-khak tio̍h ū kū-thé-tek ê kiàn-siat, phì-jū khí pài-tn̂g, siu-lí tō-lō͘, chō kiô, pho͘-lō͘ téng.
Tē 3 sī "Hō͘-siong lí-kái," in-uī só͘ chham-ka ê, khah choē sī chheng-liân, koh sī ha̍k-seng, kok lâng ê jîn-chióng, bîn-cho̍k, kok-che̍k, chèng-tī lóng bô saⁿ-tâng. Chiah ê keng-koè sò͘ lé-pài ê kiōng-tông seng-oa̍h, thang tit hō͘-siong lí-kái, siau-bô te̍k-sī(敵視), só͘-í ū lâng kiò khûn-lô-iâⁿ choè "Hô-pêng ê kiàn-siat." Sî-kan iā bô it-tēng, ū sî chi̍t-kò ge̍h, á-sī nn̄g-saⁿ ji̍t iā khó͘-í. Beh chham-ka ê lâng m̄-thang siūⁿ beh tit-tio̍h sím-mi̍h. Sī tio̍h siūⁿ goá oē thang choè sím-mi̍h, beh hiàn sím-mi̍h. Só͘-í hù-hoē ê lâng chí-ū toà chîⁿ, sî-kan kap seng-khu. Í-goā lóng bô su-iàu sím-mi̍h, bô ǹg-bāng lâng ê pò-siû, bô siūⁿ kiat-kó, chí-ū ēng thiàⁿ-sim lâi choè kang, koh khah iàu-kín ê, sī tī hêng-tōng. "Not words but Action" ê ki-pún cheng-sîn.