Kài-siāu Sin Sèng-si
(Sèng-si Uí-oân-hoē Muî Ka-liân)
1958年8月836期 12-15
Tē 35 bīn. Chit siú chiū-sī St. Theodulph of Orleans siá ê. I chhut-sì tī Ì-tāi-lī, āu-lâi ū khì Hoat-kok. Hoat-kok ê hông-tè Charlemagne siat-li̍p i choè chi̍t keng siu-tō-īⁿ ê īⁿ-tiúⁿ, bô kú chiū siat-li̍p i choè Orleans ê kam-tok . M̄-kú hông tè koè-sin liáu-āu, ū koh oāⁿ chi̍t ê ông─ Lo͘is, chi̍t pái Theodulph hō͘ kok-ông chin bô hoaⁿ-hí , só͘-í koaiⁿ tī Angers ê siu-tō-īⁿ. Ū kò͘-tián liû-thoân kóng, Theodulph tī kaⁿ-ga̍k ê sî ū choè chi̍t siú. Tú-tú tī 821 nî ê Palm Sunday(Chang-chhiū-ki cheh) ông Lo͘is beh khì lé-pài ê sî tuì hia koè, Theodulph tī kaⁿ-ga̍k lāi gîm chit siú ka-kī só͘ chò ê hō͘ ông thiaⁿ. Ông chiū chin hoaⁿ-hí , bēng-lēng i ê peng pàng Theodulph chhut-lâi, iā kóng, í-āu tī muí-nî ê Chang-chhiū-ki cheh, Hoat-kok ê Ki-tok-tô͘ tio̍h gîm chit siú, Theodulph tī 821 nî ê nî-boé koè-sin, chóng-sī kàu tī kin-á-ji̍t , ta̍k nî tī Chang-chhiū-ki cheh Ki-tok-tô͘ tī choân sè-kài ta̍k só͘-chāi chin ài gîm i hit sî só͘ chò chit siú si.
Chit tiâu koa phó͘ chiū-sī Melchior Teschner chò ê. I sī Lō͘-tek-hoē ê bo̍k-su, chit ê khek sī tī kan-khó͘, guî-hiám ê sî-chūn(1615 A.D.) choè ê.
Tē 3 bīn. Chá-chá ê sî Ignatius (Sū-lī-a tē 3 kam-tok) ū khoàⁿ-tio̍h īⁿ-siōng. I kóng ū khoàⁿ thiⁿ-sài teh o-ló kèng-pài Sam-uī-it-thé, gîm-si ê sî thiⁿ-sài ū nn̄g ê sèng-koa-tuī. Tāi-seng tē-it tuī ū gîm chi̍t choā á-sī chi̍t chat, āu-lâi tē-jī tuī ū gîm chi̍t choā á-sī chi̍t chat, nn̄g tuī lûn-liû khui siaⁿ. Tuì án-ni Ignatius kóng, nā-sī thiⁿ-sài tī thiⁿ-téng ēng chit ê hong-hoat o-ló Siōng-tè , lâng tī tē-bīn chiūⁿ iā tio̍h án-ni chò. Só͘-í bēng-lēng muí chi̍t ê kàu-hoē ēng chit khoán ê hoat-tō͘ lâi gîm-si─ēng nn̄g ê sèng-koa-tuī , á-sī bo̍k-su kap hoē-chiòng lûn-liû lâi gîm. Chit khoán ê hong-hoat sī kiò-chò "Antiphonal"(lán Sèng-si tē 4 siú chiū-sī chit khoán). Tī chho͘-tāi kàu-hoē , te̍k-pia̍t tī Advent(Sèng-tián ê í-chêng) ê sî ū gîm chhit ê Antiphons , tuì 12 goe̍h 17 ji̍t khai-sí, tī muí àm ê lé-pài. Chiah-ê Antiphons lóng sī chi̍t chat chi̍t chat , muí chat ê thâu-chi̍t kù chiū-sī ‘Chhiáⁿ lâi,' chheng-ho͘ Ki-tok chò Iâ-se ê ki, Tāi-pi̍t ê hō͘-è, Í-má-loē-lī, kuí-nā khoán ê chheng-ho͘, him-bō͘ I kín-kín koh lâi. Tī 12 sè-kí, lâng ū tuì chiah-ê chhit chat ê Antiphongs kéng gō͘(gō) ê chò chi̍t siú. Lán ū hoan-e̍k saⁿ chat nā-tiāⁿ. án-ni lán thang chai chiah-ê oē sī kó͘-chá kó͘-chá ê. Chit ê khek iā sī án-ni, tāi-khài tē 13 sè-kí . Chit ê khek iā sī "Plain Chant, " só͘-í m̄-thang gîm sì pō͘, lóng tio̍h gîm tē-it pō͘ nā-tiāⁿ.
Tē 12 bīn.
Chit siú chiū-sī Bernard of Cluny siá ê. I ê pē-bú sī Eng-kok lâng, chóng-sī i pún-sin sī chhut-sì tī Hoat-kok, it-seng toà tī hia. I chheng-liân ê sî ū ji̍p siu-tō-īⁿ, hit keng sī kiò-chò Cluny, chiū-sī hoat-kok chin chhut-miâ ê só͘-chāi. Siu-tō-īⁿ sī hui-siông toā keng, koh chin hó-gia̍h , ū chin-chē ê siu-tō-sū tī hia, koh in ê lé-pài sī te̍k-pia̍t chin suí, chin chòng-giâm. Hit chūn ê siā-hoē chin o͘-àm, ū chióng-chióng ê pháiⁿ hong-sio̍k, ū-ê lâng ê seng-oa̍h chin-chiàⁿ chhiⁿ-chhám, ū lâng kóng sī ná chhin-chhiūⁿ Ki-tok ū pàng-sak in , in-uī in ê choē-koà chin tāng. Só͘-í Bernard ū siá chit siú chin tn̂g ê si, (chha-put-to 300 choā), koh chit siú ê meter chin oh siá, Bernard pún-sin kóng, " Goá chai, iā ēng khiam-pi ê sim lâi kóng, nā bô Sèng Sîn pang-chān goá, goá chiū bē thang siá." Chit siú ū pí-phēng sè-kan ê kan-khó͘, choē-ok, kap thiⁿ-nih ê khoài-lo̍k, êng-kng. iā kóng-khí tī thiⁿ-téng ū éng-oán ê pêng-an, tī tē-ge̍k ū éng-oán ê hêng-hoa̍t. Ū kuí-nā chat chin giâm , chin hō͘ lâng kiaⁿ; chóng-sī iā ū chin chē chat chin suí. Bernard kóng, i tuì Khé-sī-lio̍k lō͘-boé nn̄g chiuⁿ tit-tio̍h lêng-kám(inspiration). Tuì chit siú , lán ê kàu-hoē ū tit-tio̍h chin chē chin hó ê Sèng-si, sèng-koa, chit siú " Iâ-lō͘-sat-léng n̂g-kim siâⁿ" chiū-sī tiong-kan ê chi̍t ê.
Koa chiū-sī Alexander Ewing chò ê. Chit ê lâng tāi-seng chò lu̍t-su, chóng-sī i khah ū chhù-bī im-ga̍k, só͘-í ū khì Tek-kok gián-kiù. āu-lâi i ū sio̍k Scotland chin chhut-miâ ê sèng-koa-tuī. Ū chi̍t àm liān-si̍p liáu, i ū the̍h chi̍t siú si hō͘ i ê chí-hui-chiá khoàⁿ. Chhiùⁿ liáu, chí-hui-chiá chin siū kám-kek, kiò i kè-sio̍k siá. Tuì hit ji̍t i ū siá chin chē sèng-si , pìⁿ-chò chin uí-tāi ê sèng-si ê chok-chiá(Hymn-writer).
Tē 38 bīn téng-bīn.
"Iâ-so͘ sī goán ê sim só͘ sio̍k." Bernard of Clairvaux siá. Bernard ê lāu-pē chiū-sī Hoat-kok ê bú-sū. Bernard sī chhut-sì tī lāu-pē ê toā keng iâⁿ-chē (castle), (1091 nî). I tī chin hó ê ha̍k-hāu tha̍k-chheh, sian-siⁿ lóng o-ló i chin jīn-chin tha̍k-chheh, iā kóng i sī te̍k-pia̍t chin chhong-bêng ê ha̍k-seng . Bernard ê lāu-pē sī chin-chiàⁿ hó-gia̍h, Bernard pún-sin sī hó khoàⁿ koh sin-khu ióng ê lâng, só͘-í thang kóng sè-kan só͘ him-bō͘, só͘ tuì-tiōng ê ta̍k hāng i lóng ū─tē-uī , miâ-siaⁿ, chîⁿ-gîn, kàu-io̍k, lé-māu kap koân-pèng. M̄-kú chi̍t àm tī bîn-bāng tiong Bernard ū khoàⁿ-kìⁿ i ê lāu-bú(hit chūn lāu-bú í-keng koè-sin), tuì án-ni i ū koat-sim beh pàng-sak sè-kan it-chhè ê sū, ji̍p siu-tō͘-īⁿ, kam-goān siū kan-khó͘ ê hùn-liān, tuì hit khoán seng-oa̍h lâi ho̍k-sāi Siōng-tè. I iā kó͘-lē i nn̄g ê sió-tī kap i ê a-chek kap i saⁿ-kap chò siu-tō-sū , in sì ê lâng tī 1113 nî chiū khì Citeaux, Hoat-kok toā keng ê siu-tō-īⁿ. Nn̄g nî āu, īⁿ-tiúⁿ phài Bernard chhut-khì, bēng-lēng i koh siat chi̍t keng siu-tō-īⁿ, Bernard pún-sin tio̍h chò īⁿ-tiúⁿ. Hit keng sin ê siu-tō-īⁿ chiū-sī Clairveux. Chit keng chiū-sī tiong sè-kí chin ū khuì-la̍t, chin ū koân-sè ê. Tī kàu-hoē toā ê hoē-gī , Bernard of Claivaux ta̍k pái chhut-se̍k, pa̍t lâng lóng thàn i ê ì-kiàn, chiàu i kóng chiū án-ni khì chò. Tē-jī chhù ê si̍p-jī-kun sī Bernard khai-sí ê. i pún-sin khì Hoat-kok kap Tek-kok, chin chē só͘-chāi , peh-sèⁿ lóng hoaⁿ-hí thiaⁿ i ê oē khì chham-ka hit ê chiàn-cheng. Chóng-sī hit pái bô sêng-kong , chin chē lóng bô kàu in ê bo̍k-tek-tē. Bernard siū-tio̍h lâng phoe-phêng chin chē. Koh bô loā kú chiū koè-sin. Chóng-sī lán kàu kin-á-ji̍t lâi siàu-liām i sī in-uī i ū siá kuí-nā siú si. I ê oē-gú chin suí, chin bûn-ngá, lâng tuì án-ni kiò i "Doctor Mellifluus"(bí-lē ê phok-sū). Ū iáⁿ, Bernard si̍t-chāi sī chin ū thian-châi ê lâng, chóng-sī i só͘ siá ê si sī hiah-nih suí, in-uī i te̍k-pia̍t thiàⁿ lán ê Chú Ki-tok, só͘-í i só͘ siá ê oē sī tuì sim-lāi siá ê.
38 bīn téng-bīn ê koa chiū-sī Samuel Wesley (Charles Wesley ê kiáⁿ) chò ê. I sī Eng-kok chhut-miâ ê im-ga̍k-ka, te̍k-pia̍t sèng-ga̍k kap toâⁿ hong-khîm chin chhut-miâ)
Tē 42 bīn.
Chit siú tāi-khài iā sī Bernard of Clairvaux siá ê, I siàu-liām Iâ-so͘ uī lán siū khó͘, iā tuì sim-té piáu-sī i ê thiàⁿ-thàng kap hoán-hoé. Chit siú hoan-e̍k chin chē pái, bô-lūn Thian-chú-kàu á-sī Sin-kàu, chin chē Ki-tok-tô͘ chin ài gîm. Chit ê te̍k-pia̍t sio̍k tī Siū-lān-chiu, m̄-kú chē-chē Ki-tok-tô͘ teh-beh koè-sin ê sî, chin ài in ê chhin-lâng á-sī pêng-iú gîm chit siú hō͘ in pêng-an lī-khui sè-kan.
(Koa chiū-sī Leo Hassler 1564─1612 phian-khek--ê(arranged))
Tē 8 bīn .
Koh-oa̍h-cheh ê koa. Chok-chiá Jean Tisserand , chiū-sī Hoat-kok ê siu-tō-sū(Friar chiū-sī kap Francis of Assisi sio-siāng.)
Chit siú ū kuí-nā tiám lán tio̍h ài chù-ì. (1) Alleluia , thâu, boé ê, bô hun sì-pō͘, tāi-ke lóng gîm tē-it pō͘, sì-pō͘ sī tuì tē-it chat ê oē khai-sí nā-tiáⁿ.(2) Koh thâu-chi̍t choā tio̍h gîm chi̍t pái nā-tiāⁿ (chhin-chhiūⁿ lán Sèng-si 41 siú). Chit siú sui-jiân sī Minor iáu-kú sī hoaⁿ-hí , khoài-lo̍k ê chi̍t siú, só͘-í sok-tō͘ iā m̄-thang siuⁿ bān.
J.M.Neale.Lán 50 siú si ê tē 8 , 12, 14, 35 bīn ê si lóng sī chit ê lâng e̍k ê(Tuì Lô-má oē hoan-e̍k chò Eng-gú). Neale sī chi̍t ê chhong-bêng ê lâng, choè bo̍k-su , chóng-sī uī-tio̍h sin-khu khah lám, iā ū hì-pīⁿ, soà bô khì kàu-hoē chò bo̍k-chiá. iáu-kú ū chò chin chē chin hó ê kang-chok, ū siat pēⁿ-īⁿ, ko͘-jî-īⁿ, kiù-chè-īⁿ kap chi̍t keng lú ha̍k-hāu. M̄-kú i siāng iàu-kín ê kang-chok chiū-sī hoan-e̍k Sèng-si. Chin chē chin hó ê si, Hi-lī-nî ê kap Lô-má ê sī khǹg tī Au-chiu á-sī Sió A-se-a ê siu-tō-īⁿ , hiám-hiám phah-m̄-kìⁿ. Neale ū khì gián-kiù , koh ū hoan-e̍k hō͘ lán kin-á-ji̍t thang gîm.
Taⁿ téng-bīn só͘ kài-siāu ê koa lóng sī tī chá-sî siá ê. Kiám-chhái lán ū sî oē kám-kak oē á-sī phó͘ sió-khoá koh-iūⁿ, chóng-sī ǹg-bāng tāi-ke oē hoaⁿ-hí chhut-lâi o̍h, lâi gîm. In-uī chiah- ê lóng sī lán ê ke-gia̍p(heritage). Tuì chá-chá kàu taⁿ, Ki-tok-tô͘ tī choân sè-kài ta̍k kok, ta̍k só͘-chāi ū gîm, lán nā kap in saⁿ-kap khui siaⁿ, lán koh khah ē kám-kak tio̍h lán tī Ki-tok ê lāi-bīn ê kàu-hoē sī chin khoah koh chhim.
