oē-lí Kong-hoē sī sím-mi̍h
Khó͘ Khó-niá siá
1960年3月855期 7-9
Phian-chiá chù : Chit phiⁿ sī Tâi-lâm oē-lí Kong-hoē ê Khó͘ Bo̍k-su siá ê. Hiān-sî oē-lí Kong-hoē ū ha̍k-seng tī Tâi-lâm Sîn-ha̍k-īⁿ teh tha̍k, koh Khó͘ Bo̍k-su kap Bo̍k-su-niû lóng ū tī hia tàu kà. Kin-nî Chóng-hoē ū koat-gī kuí-hāng iàu-kín ê pān-hoat beh hō͘ oē-lí Kong-hoē tī Sîn-ha̍k-īⁿ ha̍p-chok. Koh hiān-sî sè-kài ê Phó͘-sè Kàu Liân lán ê Tiúⁿ-ló Kàu-hoē kap oē-lí Kong-hoē pêⁿ-pêⁿ sī hoē-oân kàu-hoē. Put-kò oē-lí Kong-hoē sī sím-mi̍h? Lán ún-tàng iáu chin chió ki-hoē thang chai-bat, só͘-í ū te̍k-pia̍t chhiáⁿ Khó͘ Bo̍k-su chiong in ê kàu-hoē siāu-kài hō͘ lán chai. Tuì án-ni siong-sìn ē thang lán tit-tio̍h chē-chē lī-ek chiah tio̍h.
oē-lī Kong-hoē sī lâng thé-giām Siōng-tè lâi chhut-sì ê. Tī 1738 nî 5 goe̍h 24 ji̍t àm-mî 8 tiám 45 hun, tī Eng-kok A-ló-goeh koe só͘ khui ê hoē, oē-lí Iok-hān kám-kak tī i ê sim-lāi ū te̍k-pia̍t tuì Siōng-tè ê sîn só͘ lâi ê un-loán, tông-sî i khak-sìn Siōng-tè ū sià-bián i ê choē, chiū soà khai-sí uī-tio̍h i tuì-te̍k kî-tó.
Tú-á kuí ji̍t chêng, Iok-hān ê sió-tī Cha-lí iā tī Siōng-tè ê bīn-chêng thé-giām sim-lāi ê un-loán.
In suî-sî kàu ta̍k só͘-chāi soan pò chit ê thé-giām, bián-lē lâng chiū-kūn Thiⁿ-pē. In khó͘-khǹg lâng tio̍h tui-chhoē sim-lāi un-loán ê thé-giām, in chiū oē thé-giām Siōng-tè í-keng sià bián in ê choē.
oē-su-lí Iok-hān tī koe-lō͘ khah khoah ê só͘-chāi tuì chèng-lâng thoân-pò hok-im. I iā kàu khòng-tiûⁿ(鑛場) tuì hiah ê chhut-ji̍p ê khòng-hu thoân-tō.
Kuí nî āu, kuí-nā chheng lâng tit-tio̍h sìn-gióng ê kái-piàn,kuí uī chō͘-lí thoân-kàu-sū chiū khai-sí pang-chān oē-su-lí Iok-hān thoân hok-im. Chiah ê bō͘-tō͘-chiá hun choè 12 lâng chi̍t cho͘, muí cho͘ ū chi̍t uī léng-tō. In muí lé-pài ū chū-hoē, thó-lūn sìn-gióng seng-oa̍h, jīn-choē, saⁿ-kap bián-lē.
Chiū-kūn oē-su-lí ê lâng í-keng hō͘ lâng hō-miâ choè "oē-lí". In ê tuì te̍k siông-siông ēng chit ê miâ lâi thí-chhiò in; chóng-sī oē-su-lí ēng chit miâ lâi chheng-ho͘ ta̍k só͘-chāi ê oē-lí thoân-thé. Eng-kok kap ài-ní-lân lóng ū kiàn-li̍p oē-lí thoân-thé.
1744 nî, oē-su-lí tē-it pái chū-chi̍p chō͘-lí thoân-kàu-su khui Nî-gī-hoē, Nî-gī-hoē chiâⁿ-choè oē-lí Kong-hoē khí-chho͘ cho͘-chit ê chi̍t pō͘-hūn. Nî-gī-hoē hiān-chāi í-keng ū chō͘-lí uí-oân kap bo̍k-su chhut-se̍k.
Lēng-goā oē-lí Kong-hoē ê ki-chhó͘ cho͘-chi̍t sī Kuì-gī-hoē, chit ê hoē toē-hng kàu-hoē chì-chió muí nî khui nn̄g pái. Toē-hng kàu-hoē ê chit-oân-pō͘ hoē-gī kap Kuì-gī-hoē ū liân-lo̍k, chit oân-pō͘ hoē-gī tāi-pō͘-hūn ê kàu-hoē muí goe̍h khui chi̍t pái.
oē-su-lí Cha-lí tī oē-lí kàu-hoē ê sèng-ga̍k-siōng ū chin toā ê kòng-hiàn, in-uī i sī chi̍t uī thian-châi ê sèng-si siá-chok-ka. I só͘ siá ê sèng-si it-poaⁿ ê lâng lóng oē liáu-kái, chin iông-īⁿ chhiùⁿ.Hiah ê si ū chin-choē chong-kàu kap sîn-ha̍k ê kà-sī. Só͘-í chiah ê sèng-si tī oē-lí kàu-hoē ê im-ga̍k-siōng sī chi̍t ê chin pó-kuì ê khì-kū. I ū siá tāi-iok 6500 siú ê sèng-si. Hit tiong-kan toā-pō͘-hūn kin-á-ji̍t iáu tī sèng-si ê lāi-bīn.
Chū-jiân oē-lí kàu-hoē bô joā kú chiū thoân kàu Bí-kok. Taⁿ oē-lí kàu-hoē ê sìn-tô͘ kap pō͘-hūn ê thoân-tō-chiá, te̍k-pia̍t sī ài-ní-lân hong-bīn ê siū-tio̍h thian-chai í-ki̍p keng-chè-siōng ê khiàm-khoeh kap khùn-lân, chiū poaⁿ kàu Bí-kok khì khiā-khí. 1766 nî, tī Niú-iok chhī kap Má-lí-lân khai-sí ū chū-hoē.
1769 nî, oē-su-lí Iok-hān ê Nî-gī-hoē khai-sí phài toē-hng thoân-kàu-su, chheng-choè chō͘-lí thoân-kàu-su kàu Bí-kok. A-su-bu̍t-lī Hoat-lân-se-su sī thoân-tō-su tiong chhut-miâ ê chi̍t-uī, Khó-khek To-má iā sī chá-sî chhut-miâ ê chi̍t-uī. In tāi-seng siū lâng chheng-choè "Kam-tok,"āu-lâi chheng-choè "Hoē-tok." A-su-bu̍t-lī sī chi̍t uī chin-si̍t ê léng-tō-chiá I khiâ bé tī Bí-kok ê só͘-chāi léng-tō oē-lí kàu-hoē kàu i koè-sin 1816 nî.
Chit ê kang-chok khí-chho͘ chāi Bí-kok sī Eng-kok oē-lí-hoē ê thoân-tō-khu. Bí-kok ê to̍k-li̍p chiàn-cheng chū-jiân ū éng-hióng kang-chok; te̍k-pia̍t tī chiàn-cheng ê khí-chho͘, só͘ ū tuì Eng-kok phài-lâi ê thoân-kàu-su tio̍h tńg-khì Eng-kok A-su-bu̍t-lī Hoat-lân-se-su sī î-it lâu tī hia ê oē-lí kàu-hoē chō͘-lí thoân-kàu-su, i bih tī chit uī pêng-iú ê chhù chha-put-to nn̄g nî kú.
Sui-jiân gū-tio̍h khùn-lân, kang-chok iā tuì 1773 nî hoat-tián kàu 1784 nî. To̍k-li̍p chiàn-cheng í-āu. oē-lí-hoē ê thoân-thé tī Eng-kok ū to̍k-li̍p; 1784 nî Sèng-tàn, tī Ma-li-lân ê hoē-gī, oē-lí kam-tok kàu-hoē ū cho͘-chit sêng-li̍p. Hit-sî Bí-kok í-keng ū 15,000 oē-lí kàu-tô͘.
Kang-chok ū kè-sio̍k kóng-khoah, lâm-pō͘ ê só͘-chāi pí-kàu Niú-iok kap Sin Eng-lân ê só͘-chāi koh khah sī án-ni. Hit sî lâng siông-siông poaⁿ-soá kàu se-pō͘ tit-tio̍h thó͘-tē, kok-thó͘ khok-toā; oē-lí-hoē ê thoân-tō-chiá khiâ bé toè in kiâⁿ. Ū kò͘-sū kóng: "Khai-thok-chiá nā kàu sin ê só͘-chāi, khui in ê hêng-lí, oē-lí-hoē ê thoân-tō-chiá chiū ē chhut-hiān kā i chhéng-an." Ta̍k só͘-chāi khai-sí chū-hoē, só͘-í thoân-tō-chiá tuì chi̍t só͘-chāi koè chi̍t só͘-chāi chú-chhî hoē. Chi̍t ê thoân-tō-chiá só͘ hū-tam ê sûn-hoê-khu ū jī saⁿ-cha̍p uī ê chū-hoē-só͘. I tī chi̍t ê hoē-só͘ thoân-tō chí-ū chi̍t goe̍h chi̍t pái, ū sî 5,6 goe̍h chí-ū chi̍t pái.
Chit khoán ê ji̍t-chí, thoân-tō-chiá siông-siông pó-chhî to̍k-sin ê seng-oa̍h. In ê seng-oa̍h khùn-lân ( goe̍h-hōng chin chió, chi̍t nî iok 64 kho͘ ) ; in tiong-kan chin-choē sī 35 hoè, 40 hoè chiū koè-sin.
Hit sî tī Bí-kok ê te̍k-sek, chiū-sī "Lō͘-iâⁿ-hoē." Tāi-ke tuì ta̍k só͘-chāi chū-chi̍p tī chi̍t ê toē-tiám, tah pò͘-pîⁿ á-sī toà tī bé-chhia lāi, muí-ji̍t thiaⁿ káng-tō nn̄g saⁿ lé-pài kú. Káng-tō ê só͘-chāi siông-siông sī tī lō͘-thian, á-sī ēng lîm-sî ê kiàn-tiok-bu̍t. Tī chiah ê chū-hoē, lâng siū kám-tōng, kái-piàn in ê sìn-gióng, sīm-chì ū lâng tī hoē-tiong háu-hoah, tiô-thiàu, oē-lí-hoē ê thoân-tō-chiá kà-sī in ê hoē-chiòng tio̍h siú tia̍t-sū, m̄-thang tī kám-chêng chhiong-tōng. Lō͘-iâⁿ-hoē sī 19 sè-kí tī Bí-kok thoân hok-im ê chú-iàu pān-hoat, chia ê chū-hoē, kuí-nā chheng lâng sêng-sim kái-piàn sìn-gióng.
Hit sî Eng-kok hong-biān,oē-su-lí Iok-hān tī 1791 nî koè-sin, i ê sió-tī Cha-lí iā tī kuí nî chêng koè-sin. oē-lí thoân-thé chiū tuì Eng-kok kàu-hoē oân-choân thoat-lī, chiâⁿ-choè oē-lí kàu-hoē. Tī 19 sè-kí kàu-hoē hun chò kuí-nā ê thoân-thé, chóng-sī kàu 1932 nî, chiah ê chú-iàu ê thoân-thé ū koh-chài lóng ha̍p-it.
Bí-kok Lâm Pak chiàn-cheng í-chêng, oē-lí kàu-hoē tī 1844 nî uī-tio̍h lô͘-lē ê būn-toê ū tì-kàu hun-lia̍t. Chiàn-cheng í-āu, ū ló͘-le̍k ha̍p-it, hō͘ hun-soàⁿ ê oē-lí kàu-tô͘ thang ho̍k-tò, kàu 1939 nî, oē-lí thoân-thé chiah koh ha̍p-it. Tuì 1939 nî, oē-lí kàu-hoē kè-sio̍k lō͘-le̍k oân-sêng oân-choân ê cho͘-chi̍t, ín-chhoā sin ê sìn-tô͘. Hiān-chāi Bí-kok í-keng ū 9 pah-bān í-siōng ê sìn-tô͘, nā-sī Eng-kok iáu khah bô chi̍t pah-bān.
1847 nî, oē-lí thoân-tō-chiá tē-it pái kàu Tiong-kok ê Hok-chiu kap Siōng-hái. 1953 nî oē-lí kàu-hoē tī Tâi-oân khai-sí kang-chok, hiān-chāi toē-hng ê kàu-hoē ū Tâi-pak, Tâi-tiong ,Tâi-lâm; hoē-iú ê chóng-sò͘ 1272 lâng.
oē-lí sìn-tô͘ iû-goân kè-sio̍k kiông-tiāu sim-lāi ê kiàn-chèng, chai lán ê choē tit-tio̍h sià-bián ê sū-si̍t; tuì sìn, lâng thang tit-tio̍h Siōng-tè ê in-huī, Sèng Sîn ê koân-lêng beh pang-chān muí chi̍t ê sìn I ê lâng kiâⁿ kàu bí-boán ê seng-oa̍h(chit ê bí-boán sī oân-choân ê thiàⁿ), koh tit-tio̍h tuì Sèng Sîn lâi ê koân-lêng hō͘ lán bô koh hoān-choē.
