Tâi-oân ê Thih-lō͘
1905.03 240 koàn p.31-32
Chhâ-khó Tâi-oân ê Hoé-chhia-lō͘, chiū-sī tuì Chheng-kok chi̍t ê Bú-tâi sèⁿ Lâu, miâ Bêng-thoân siat khí-thâu. I tī Kong-sū 11 nî (chiū-sī Chú-āu 1885) tò-jīm chò Tâi-oân ê Bú-tâi; kàu Kong-Sū 13 nî (1887) chiū khí-kang chō Hoé- chhia-lō͘. Tuì hit-tia̍p chiām-chiām chìn- pō͘, kàu Kong-sū 17 nî (1891) Hoè- chhia chiū í-keng kàu tek-chhàm siâⁿ (chiū-sī Sin-tek).
Khó-sioh siāng hit nî Lâu Bêng- thoân lī-jīm tò-khì Chheng-kok, Hoé- chhia-lō͘ iā tuì hit-tia̍p thêng-chí. Só͘-í Chheng-kok sî ê Hoé-chhia-lō͘ put-kò sī tuì Ke-lâng khí, keng-koè Tâi-pak lo̍h- lâm ti̍t-thàu Tek-chhàm; iā lí-thêng put-kò 63 Eng lí nā-tiāⁿ.
Ki̍p-chì Kong-sū 20 nî(1894) Tiong- Ji̍t put-hô, kàu Kong-sū 21 nî(=1895 =Bêng-tī 28) Chheng-kok chiū jīn-su, chāi hit-sî Tâi-oân kap Hoé-chhia-lō͘ iā soà kui tī Ji̍t-pún ê pán-tô͘. Tuì hit- tia̍p khí Ji̍t-pún tè-kok koh khah keng- êng, chiap-sio̍k ti̍t-ti̍t chéng-tùn.
Chóng-sī in khoàⁿ Lâu Bêng-thoân só͘ chō ê thih-lō͘, boē chīn-tn̂g chīn-hó. Só͘-í lóng têng-thâu koh ké-oāⁿ, chiong oan-khiau chhiâu hō͘ i pêⁿ, kàu chit-tia̍p chha-put-to bô chi̍t-tah sī Lâu Bêng- thoân só͘ chō ê thih-lō͘. iū-koh tuì Tek-chhàm ti̍t-chiap lo̍h lâm, kàu kū-nî 5 goe̍h-kan í-keng khai thong kàu tī Pek-kong-kheⁿ (chiū-sī Thó͘-tī-kong kheⁿ-kháu).
In iā khoàⁿ Hoé-chhia tuì Tâi-pak thàu Ke-lâng-káng chò bô kàu-gia̍h, chiū tuì Tâi-pak koh chō chi̍t tiâu thàu Hō͘-boé-káng (chiū-sī Tām-chuí). Chit tiâu sī tī Bêng-tī 34 nî (1901) oân- kang. Lí-sò͘ sī 13 Eng lí khah ke.
M̄-nā án-ni, in iā phah-sǹg nā kan- ta tuì Tek-chhàm ti̍t-ti̍t chō lo̍h lâm sī bô kàu-gia̍h; khah bô hiah kín, iā lâm pêng khah bô lī-piān. Só͘-í in chiū tuì lâm-lō͘ Táⁿ-káu khí ti̍t-ti̍t chō chiūⁿ pak. Chāi Bêng-tī 33 nî (1900) 11 goe̍h-boé, Tuì Táⁿ-káu kàu Tâi-lâm chiū oân-kang khai-thong. iā tuì hit-tiap2 koh ti̍t-ti̍t chìn-pō͘, kàu kin-nî (chiū-sī Bêng-tī 38 chiū-sī 1905) chiaⁿ goe̍h-kan chiū í- keng koh khai-thong kàu Jī-pat-chuí.
Nā chiàu téng-bīn khai-thong ê lí- thêng lâi sǹg, hiān-sî pak-lō͘ tuì Ke- lâng lo̍h lâm kàu Pek-kong-kheⁿ, lóng-kiōng ū 100 Eng lí poàⁿ. Lâm-lō͘ tuì Táⁿ-káu chiūⁿ pak kàu Jī-pat-chuí, lóng-chóng ū 97 Eng lí poàⁿ. iā lēng-goā tuì Tâi-pak chiūⁿ sai-pak kàu Tām-chuí ū 13 eng lí poàⁿ. Saⁿ-uī chóng ha̍p-kiōng ū 211 Eng lí khah ke. án-ni tuì Chóng- tok-hú Thih-tō-pō͘ só͘ gí-tiāⁿ choân-Tâi ê thih-tō 260 Eng lí, khàu-tû 211 eng lí khí--lâi, siōng-chhun put-kò sī tiong-pō͘ tuì Jī-pat-chuí chiūⁿ pak kàu Pek-kong- kheⁿ 49 Eng lí nā-tiāⁿ.
Sui-jiân sī chhun-tiong-pō͘ 49 Eng lí boē khai-thong, m̄-kú hiān-sî kang-sū ji̍t-ji̍t teh koáⁿ, ta̍k jit ū chin chē lâng teh chō. Hiān-chāi tuì Jī-pat-chuí kàu Hô͘-lô͘-tun ê lō͘ lóng chō hó, put-kò ū só͘-chāi boē an thih-tō nā-tiāⁿ. Chiàu Thih-tō-pō͘ só͘ koat-tēng, tuì Jī-pat-chuí í-pak kàu Chiang-hoà 20 Eng lí, tī pún- nî 2 goe̍h-boé ē oân-kang, tī 3 goe̍h-poàⁿ beh ūn-choán soà khai-thong. iū tuì Chiang-hoà koh chuīⁿ pak kàu Hô͘-lô͘-tun 20 Eng lí, tī 3 goe̍h-boé beh oân- kang,chha-put-to 4 goe̍h-poàⁿ iā beh ūn-choán soà khai-thong. Nā chiong téng-bīn só͘ kóng-ê boē sêng-soàⁿ 49 Eng lí khàu-tû só͘ beh khai-thong ê 40 Eng lí khí--lâi, só͘ chhun put-kò Hô͘-lô͘- tun chiūⁿ pak kàu Pek-kong-kheⁿ 9 Eng lí nā-tiāⁿ.
Lūn-kàu tuì Hô͘-lô͘-tun kàu Pek- kong-kheⁿ chit 9 lí ê tiong-kan, tio̍h pōng kuí-nā uī ê soaⁿ-khang, ia̍h tio̍h chō Tāi-kah-khe kap Tāi-an-khe nn̄g-uī ê toā-kiô, ài beh oân-chiâⁿ chit chām ê kang-sū, chì chió tio̍h koh 3 nî. Só͘-í hiān-sî Thih-tō-pō͘ ū siat-hoat koh ke- chō chi̍t-tiâu ê kheng-piān thih-lō͘, kap kū-té hit-tiâu, kiōng nn̄g-tiâu; ǹg-bāng tuì án-ni thang chu-chō͘ lâm-pak Hoé-chhia liân-lo̍k ê lō͘-ēng.
Téng-bīn hiah ê kang-tiâⁿ nā sêng- kong ê ji̍t, tuì Tâi-pak kàu Tâi-lâm sui- sī 200 Eng-lí, sǹg Tâi-oân phò͘ 46 phò͘ nā beh pō͘ kiâⁿ tio̍h 9 ji̍t kú chiàⁿ ē kàu, iáu-kú tuì Hoé-chhia nā-sái chi̍t ji̍t khah-chiok chiū kàu uī. Choân-Tâi ê Hoé-chhia-lō͘ nā chō bêng-pe̍k chiàⁿ ū 63 ê Tâi-oân phò͘, chiū-sī oá 260 Eng lí. Tuì án-ni lâi khoàⁿ m̄-nā thang kóng Tâi-oân ê Hoé-chhia-lō͘ ū toā chìn- pō͘, liân lâng kap bu̍t-phín teh óng-lâi iā sī toā chìn-pō͘. Hoé-chhia ê lī-ek tī lâng kiám sī sió-khoá mah?
[Chiàu téng-bīn só͘ kóng ê"Eng lí,"muí chi̍t-lí ta̍t Tâi-oân lí ū nn̄g lí sì, ta̍t Chheng-kok ê koaⁿ lí ū saⁿ lí khah- ke. Chóng-sī chāi Tâi-oân ū kuí-nā só͘- chāi, muí"Eng lí"chiàⁿ ta̍t ū Tâi-oân- lí nn̄g lí nā-tiāⁿ.]
