Bo̍k-hoē-chiá só͘ tio̍h koan-sim ê ka-têng būn-tê
Tīⁿ Liân-khun
1961年2月第866期 21-24
Tī lán Tâi-oân kàu-hoē teh hoah-hiàm Ki-tok-hoà ka-têng ê siaⁿ í-keng put-chí kú. Chóng-hoē Kàu-io̍k-chhù iā ū jīm-bēng Sêng-jîn Ka-têng kàu-io̍k sió-cho͘, iā ū siat-tì Ka-têng chiu (muí nî 5 ge̍h tē 2 lé-pài), Kàu-io̍k cha̍p-chì iā ū teh kè-sio̍k khan-chài Sêng-jîn ka-têng kàu-io̍k ê káng-chō. Lú Soan ê ge̍h-khan iā siông-siông khoàⁿ-kìⁿ Ka-têng-pō͘ ê te̍k-pia̍t gián-kiù ê kì-sū. Koh iā ū So͘ Bo̍k-su só͘ phian ê Ka-têng ê pêng-iú. Sū-si̍t tī lán Tâi-oân kàu-hoē tuì chit hong-bīn ê koan-sim m̄-sī sió-khoá lah. Taⁿ chit pang Kàu-hoē Kong-pò koh khai-sí sin ê káng-chō, kiám-chhái ū lâng beh siūⁿ kiám ū hit ê su-iàu. Chit ê kiám m̄-sī ok siong8 ka ok (屋上加屋)?
Taⁿ nā iông-ún sió-tī hó-táⁿ lâi kóng, sū-si̍t án-ni lóng iáu bô kàu-gia̍h, in-uī kè-khì lóng pìⁿ choè chi̍t ê kháu-hō, ūn-tōng; chóng-sī lóng iáu-boē pìⁿ-choè koh khah chhim ê gián-kiù kap cha̍p-jī-hun ê koan-sim. Kiaⁿ-liáu chí-ū thàn liû-hêng teh bóng kóng, sū-si̍t lóng bô tèng-kun, khang-khang ê hoah-hiàm. Siat-sú sió-tī ê koan-chhat nā-sī kè-thâu pi-koan-tek, bô lia̍h-tio̍h chin-siōng, chhiáⁿ goān-liōng(sic). Goá án-ni khoà-lū, chiū-sī kám-kak chit ê būn-tê ê tiōng-iàu-sèng, te̍k-pia̍t tī chit sî ê Tâi-oân chhiat-si̍t ū khiàm-kheh. Lán bô kú beh ngiâ-chih siat-kàu 100 chiu-nî ê toā ji̍t-chí, uī-tio̍h án-ni lán teh kiông-tiau Poē-ka ūn-tōng. Chit ê ūn-tōng khak-si̍t sī toā ê sū, goā-kok chi̍t ē thiaⁿ chit khoán siau-sit, si̍t-chāi chin heng-hùn, kap lán hoaⁿ-hí, iā teh thoè lán kî-tó. Chóng-sī lán teh koan-sim poē-ka ê sî, koh chi̍t-bīn lán ū chù-ì sìn-tô͘ ê liōng sui-jiân ū ke-thiⁿ, m̄-kú chit(質) bô sím-mi̍h chìn-pō͘. Te̍k-pia̍t kū ê sìn-tô͘ ê kiáⁿ-jî soà sit-lo̍h sìn-gióng. Kàu-hoē poē-ka ê koh chi̍t-bīn si̍t-chāi tio̍h kiông-tiau Ki-tok-hoà ka-têng lâi choè pó͘-bāng(補網) iàu-kín ê kang-tiâⁿ. Tuì chi̍t ê lâng sìn Chú liáu-āu nā ū chiong sìn-gióng choè uî-sán(遺產) ti̍t-ti̍t thoân hō͘ kiáⁿ-jî, koh iàu-kín sìn-tô͘ kap sìn-tô͘ ê kiat-hun ê sî, 30 nî āu beh pìⁿ choè 10 poē ê cheng-ka. Tī chit khoán chū-jiân cheng-ka koh ke-thiⁿ poē-ka ūn-tōng ê sî, hit ê sò͘-liōng beh pìⁿ-choè kiaⁿ lâng ê. Taⁿ uī-tio̍h chit khoán siūⁿ-hoat, sió-tī kin-á-ji̍t te̍k-pia̍t ài the̍h-khí bo̍k-hoē-chiá só͘ tio̍h koan-sim ê ka-têng būn-tê lâi saⁿ-kap thê-séng, soà lâi chhéng-kàu kàu-kài ê chu-uī sian-poè ê chí-tō kap piān-ta̍t.
I. Hun-in ê chí-tō.
Ka-têng ê khai-sí sī tuì kiat-hun, Chú beh khai-sí kong seng-gâi, I tāi-seng khì chham-ka chiok-hok chi̍t-tuì ê chheng-liân ê kiat-hun tián-lé.( Sek-khia Mô͘-nî khiok chiong bí-boán ê ka-têng hòng-khì, lâi khai-sí tui-tō ê seng-oa̍h.)Lán ta̍k pái chham-ka kiat-hun-sek oē kám-kak chin khoài-lo̍k, si̍t-chāi tuì sim-té ài kā in chiok-hok. Chóng-sī joā choē kiat-hun ê lâng tī kiat-hun āu hoat-seng būn-tê. Sīm-chì tī Ki-tok-tô͘ ê tiong-kan iā nāu-chhut lī-hun ê sū. Hu-hū saⁿ giâu-gî, oan-ke, uī-tio̍h sèng ê seng-oa̍h(性生活) sīⁿ-khí khùn-lân, ka-cho̍k kan ê kám-chêng ok-hoà, tuì sèng-keh ê koh-iūⁿ, tì-kàu boē thang hô-pêng siong-chhù, keng-chè būn-tê hoat-seng khióng-hông, uī-tio̍h sè-tāi(世代) ê koh-iūⁿ, kiàn-kái, su-sióng toā koh-iūⁿ. It-tàn hoat-seng chit khoán būn-tê ê sî, chiū beh lâi chhéng-kàu bo̍k-hoē-chiá. M̄-kú lán choè bo̍k-hoē ê lâng tuì chiah ê būn-tê bô te̍k-pia̍t ê gián-kiù , koan-chhat-la̍t, lí-kái-le̍k; chí-tō lêng-le̍k lóng khiàm-kheh, tì-kàu bô hoat-tō͘ thang chí-tō. Ū lâng beh lâi kàu-hoē chhéng-kàu, án-ni iáu-kú chin hó. Ū lâng bô ài lâi chhē lán, soà hō͘ sū-chêng piàn choè jú ho̍k-cha̍p. Hiān-chāi ê i-ha̍k í-keng tuì tī-liâu i-ha̍k(治療醫學)chìn-ji̍p tī ū-hông i-ha̍k(預防醫學); tī lán kàu-hoē kiám m̄-sī iā tio̍h chìn-ji̍p sin ê kai-toāⁿ. M̄-thang tán kàu būn-tê ho̍k-cha̍p-hoà, m̄-thang tán kàu kiat-hun āu hoat-seng khùn-lân. Kiám m̄-sī tio̍h tī kiat-hun chêng ū hó-hó ê chí-tō, thang ū-hông it-chhè hun-in só͘ hoat-seng ê kiù-hun(糾紛). Taⁿ beh ta̍t-sêng chit hāng sū, lán tio̍h khó-lū í-hā 3 ê sî-tāi, chiàu só͘ su-iâu ha̍p-sî lâi chí-tō.
(a) Kiat-hun chêng. Só͘ tio̍h chí-tô kap hùn-liān ê sū pâi-lia̍t chhin-chhiūⁿ ē-bīn:
1) Tio̍h kiông-tiau kiat-hun ê sîn-sèng(神聖), sì-chiàⁿ ê kiat-hun-koan, kiat-hun ê chek-jīm, tio̍h kî-tó thèng-hāu, thang ho̍k-chiông Siōng-tè ê chí-ì.
2) Tio̍h koan-sim chí-tō lâm-lú chheng-liân sîn-sèng ê kau-poê(m̄-sī kàm-sī, tio̍h ēng tông-chêng kap lí-kái).
3) Tio̍h chí-tō soán-te̍k ê tiâu-kiāⁿ kap bo̍k-phiau, te̍k-pia̍t tio̍h kiông-tiau tâng-sìn ê lâng ê kiat-hun.
4) Tio̍h hùn-liān chheng-liân lâng ū cheng-sîn, sim-lí(心理), kám-chêng kok hong-bīn ū pêng-kun ê hoat-ta̍t;
5) Tio̍h hún-liān kiàn-siat ka-têng ê chek-jīm,m̄-nā kan-ta lú-chú, chiū-sī lâm ê iā ū su-iàu.
6) Tio̍h chí-tō sèng ê kàu-io̍k.(性的教育)
Chāi tī goā-kok ê bo̍k-su beh kā chheng-liân lâng kú-hêng kiat-hun tián-lé ê í-chêng, it-tēng kiò nn̄g lâng lâi, bo̍k-su chhin-sin kap in chim-chiok kiat-hun it-chhè ê būn-tê ê hó-hó ê chí-tō liáu-āu, chiah kā in kú-hêng kiat-hun-sek. Goá chin kî-thāi tī lán Tâi-oân kàu-hoē bô kú iā oē hoaⁿ-hí hū-khí chit khoán chek-jīm kap chí-tō.
(b) Kiat-hun liáu-āu.
1)Tuì sèng-ê seng-oa̍h ê chí-tō.
2) Tio̍h kà-sī beh cháiⁿ-iūⁿ kap ka-cho̍k hô-pêng siong-chhù.
3) Tio̍h hia̍p-chō͘ in kiàn-siat kiān-choân Ki-tok-hoà ê ka-têng.
Tī goā-kok choē-choē kàu-hoē ū siat hu-hū thoân-khè (kiò-choè co͘ples club) lī-iōng chit khoán thoân-thé lâi chhiat-si̍t hùn-liān kap chí-tō. Tī goán ê kàu-hoē, tuì sió-tī iû Hui-li̍p-pin tńg-lâi hit nî khí í-keng kè-sio̍k chi̍t ê gián-kiù-hoē(goán kiò-choè Ka-ná-hoē), muí ge̍h-ji̍t chi̍t pái lûn-liû tī hoē-oân ê ka-têng chū-hoē. Hù-hoē it-tēng tio̍h hu-hū nn̄g lâng chhut-se̍k. Goán kè-khì só͘ thó-lūn ê tê-ba̍k pâi-lia̍t tī ē-bīn hō͘ tāi-ke choè chham-khó.
1955 nî: Ka-têng kap lé-pài, ka-têng kap kàu-io̍k, ka-têng kap kiān-khong, ka-têng kap keng-chè, ka-têng kap gû-lo̍k, ka-têng kap liāu-lí, ka-têng kap oân-gē, kiat-hun ê chí-tō, ka-têng ê hêng-sū, khoài-lo̍k ê ka-têng.
1956 nî: Ka-têng kap Sèng-keng, kiáⁿ-jî kóng pe̍h-chha̍t tio̍h chàiⁿ-iūⁿ(sic) chí-tō, ka-têng kap thú-thiok, ka-têng kap seng-sán, siⁿ kiáⁿ kap io̍k-jî, ka-têng kap kau-poê, ka-têng kap sèng ê kàu-io̍k, êng-ióng kap kiān-khong.
1957 nî: Tha̍k Sèng-keng ê chí-tō, hoán-khòng-kî chheng-liân ê chí-tō, ka-têng hô-ha̍p ê pì-koat, kiám-thó ka-têng keng-chè siu-chi, sek-lāi chong-sek ê hong-hoat, nn̄g ê liāu-lí hong-hoat, ka-têng ê kán-sò͘-hoà(簡素化).
1958 nî: Ka-têng ê kì-liām-ji̍t ê būn-tê, jû-hô chí-tō jî-tông hia̍p-chō͘, sán-jî chè-hān ê chu būn-tê, chéng-lí ka-têng lāi ê pì-koat, jû-hô kè-sio̍k ka-têng ê lé-pài, chhiok-chìn kiān-khong kū-thé hong-hoat, jî-tông pó͘-si̍p kàu-io̍k ê būn-tê, ka-têng kap kàu-hoē ê liân-lo̍k, jû-hô kè-e̍k ū-soàn seng-oa̍h.
1959 nî Sîn-jîn ê koan-hē, hu-hū ê koan-hē, pē-kiáⁿ ê koan-hē, hiaⁿ-tī ê koan-hē, chhin-chhek ê koan-hē, kàu-hoē ê koan-hē, chit-gia̍p ê būn-tê, kiān-khong ê būn-tê, sèng ê būn-tê, keng-chè ê būn-tê.
1960 nî: Chú-lú ê kàu-io̍k, lâm-lú ê kau-poê, phoè-ngó͘ ê soán-te̍k, ka-cho̍k ê kè-e̍k, ióng-chú kap ióng-lú, ka-cho̍k ê tiau-hô, hu-hū ê tiau-hô, ta-ka sim-pū ê tiau-hô, lī-hun kap chài-hūn, i, si̍t, chū ê būn-tê.
Tī chit khoán hoē sī ēng kán-tan ê lé-pài khai-sí, liáu-āu kán-tan ê hoat-tê káng-ián, jiân-āu ēng thó-lūn choè tiong-sim. Só͘-í oē thang chhē-chhut būn-tê ê tiong-sim, iā hō͘-siong ke chin bêng-pe̍k khùn-lân ê só͘-chāi. Goán kám-kak ū chit ê hoē liáu-āu, tī goán kàu-hoē ke-thiⁿ tāi-ke ê chhin-bi̍t kap tuì kiàn-siat Ki-tok-hoà ka-têng ū jia̍t-chêng, koan-sim kap ló͘-le̍k. Chin kî-thāi kok kàu-hoē iā oē koan-sim chit hong-bīn ê kang-chok.
II. Pē-bú ê chài kàu-io̍k
Lán khiā tī chit ê kip-piàn ê siā-hoē, ū sî tè bē tio̍h, pìⁿ-choè lo̍k-ngó͘-chiá. Chóng-sī iáu-kú lia̍h-choè ka-kī sī tē-it lí-sióng tē-it ū lí-kái ê lâng. Siông-siông thiaⁿ-kìⁿ kóng goán hiàng-tâng-sî cháiⁿ-iūⁿ hó......! Kiám-chhái tī lán ê kè-khì ū chi̍t sî-tāi sī n̂g-kim ê sî-tāi. m̄-kú lán tek-khak tio̍h kha khiā-tiâu tī chit ê sî-tāi. Lán ê kiáⁿ-jî chiàⁿ-chiàⁿ khiā tī chit ê sî-tāi, teh choè sî-tāi tiong-sim ê lâng. Só͘-í choè pē-bú ê lâng tio̍h koh chi̍t pái ēng thiàⁿ-thàng, thé-thiap kap lí-kái ê sim-sîn lâi jio̍k lán ê kiáⁿ-jî. Nā bô, siông-siông uī-tio̍h sî-tāi ê cheng-chha hoat-seng giâm-tiōng ê būn-tê. Choè pē-bú ê lâng tio̍h koh-chài ló͘-le̍k lâi tha̍k jî-tông sim-lí, chheng-liân sim-lí chù-ì khoàⁿ sin-bûn, tuì kho-ha̍k ê chìn-pō͘ ū tām-po̍h ê lí-kái, nā bô lán beh sit-lo̍h kap lán ê kiáⁿ-jî kóng oē ê chu-keh. Koh tio̍h choè chhut kap kiáⁿ-jî kóng-oē ê si̍p-koàn, m̄-thang hō͘ in kám-kak oh chhin-kūn, nā án-ni lán ê kiáⁿ-jî ū chi̍t ji̍t uī-tio̍h chin iàu-kín ê kiat-hun būn-tê m̄-káⁿ kap lán chham-siông. M̄-thang siūⁿ kóng kàu-io̍k kiáⁿ-jî chiū-sī ná-chún teh chai-poê iô-chîⁿ-chhiū, ū chi̍t ji̍t beh kiò kiáⁿ-jî cháiⁿ-iūⁿ lâi hó khoán-thāi lán; khah iàu-kín sī tio̍h chun-tiōng kiáⁿ-jî ê jîn-keh kap to̍k-li̍p ê cheng-sîn. Choa̍t-tuì m̄-thang pà-chiàm ka-têng ê chú-koân(主權), tek-khak tio̍h hoaⁿ-hí chiong Ông-uī(王座) niū hō͘ Chú Iâ-so͘ Ki-tok, só͘-í tuì ka-têng kàu-io̍k iā tio̍h kiông-tiau Ki-tok-kàu kàu-io̍k . Tē-it iàu-kín, tio̍h siông-siông kap kàu-hoē liân-lo̍k, lâi oân-sêng lán ê ka-têng kàu-io̍k. Lán choè pē-bú tio̍h hū-khí Ki-tok-kàu kàu-io̍k ê chek-jīm, chóng-sī siāng-sî iā tio̍h put-sî sêng-jīn lán pún-sin iā ū su-iàu siū koh khah koân, koh khah chhim ê Ki-tok-kàu kàu-io̍k ê chi̍t ê.
III. Bo̍k-hoē-chiá ê chài kàu-io̍k.
Kóng kàu chia ê sî, lán choè bo̍k-hoē-chiá kiám boē kám-kak lán ê khuì-la̍t si̍t-chāi chin bô kàu-gia̍h? uī-tio̍h beh èng-hù chit khoán kip-piàn ê siā-hoē, lán nā bô chám-jiân ló͘-le̍k tì-ì, put-sî siū chō-chiū, lán ū chi̍t ji̍t beh pìⁿ-choè bô la̍t ê khì-kū. 1946 E.Thurneysen ū chhut chi̍t pún Bo̍k-hoē-ha̍k ê chheh, tī hit lāi-bīn i put-chí teh chú-tiuⁿ lán kin-á-ji̍t tek-khak tio̍h chhái-iōng sim-lí-ha̍k kap cheng-sîn i-ha̍k ê ti-sek. Sū-si̍t lán beh èng-hù kin-á-ji̍t ê sî-tāi, beh chiâⁿ-choè sî-tāi ê kang-lâng, nā bô chám-jiân ēng-kang, si̍t-chāi beh chiâⁿ-choè tè sî-tāi boē tio̍h ê lâng, lán só͘ kóng ê tō-lí beh pìⁿ-choè khang-khang ê oē, in-uī lán bô-hō͘ Tō chiâⁿ jio̍k-thé ê ló͘-le̍k. Koh chi̍t hāng, lán pún-sin tio̍h ū hó-hó ê ka-têng seng-oa̍h, thang choè it-poaⁿ sìn-tô͘ ê bô͘-hoān. Si̍t-chāi bo̍k-hoē-chiá só͘ niá-siū ê chek-jīm sī hui-siông tāng. Lán beh kap Pó-lô sio-siâng kám-kak kóng "Chiah ê sū chī-chuī oē kham-tit tng? (II Ko-lîm-to 2:16) Sui-jiân sī án-ni, lán nā hoaⁿ-hí hō͘ Chú ēng, I tek-khak beh chō-chiū lán. ǹg-bāng lán ēng khiam-pi ê sim saⁿ-kap ha̍k-si̍p, tuì Tâi-oân kàu-hoē ê Ki-tok-hoà ka-têng ê ūn-tōng saⁿ-kap hū-khí chek-jīm. Chin kî-thāi lióng Sîn-ha̍k-īⁿ tuì hong-bīn ū choan-bûn ê káng-chō, koh tī í-goā ê ki-hoē siông-siông saⁿ chō-chiū, tuì án-ni Ki-tok-hoà ka-têng ê sū m̄-sī chí-ū chi̍t ê hoah-hiàm khak-si̍t kap Poē-ka ūn-tōng tâng pō͘-tiau chhui-hêng. Chit ê sī sió-tī tuì sim-toé só͘ ū chhim-chhim ê kî-thāi kap ǹg-bāng.
Pit-chiá:
Goân-che̍k: Tâi-tiong-koān. 40 hoè.
Ha̍k-gia̍p: Tâi-oân Sîn-ha̍k-īⁿ
Hiān-jīm: Sin-tek kàu-hoē bo̍k-su.
Kong-chit: Chóng-hoē gī-tiúⁿ.