家庭講座(4) Koan-hē hun-in biān-tâm ê si̍t-chè būn-tê
Teⁿ Liân-khun
1961年4月 868期 19-22
(Ki-tok-hoà ka-têng kì-jiân chiâⁿ-choè lán Tâi-oân kàu-hoē ê koan-sim, si̍t-chāi sī thang hoaⁿ-hí kap kám-siā ê só͘-chāi.
Chóng-sī kiat-hun būn-tê it-tàn nā hoat-seng khùn-lân ê sî, á-sī tuì kiat-hun būn-tê ài tit-tio̍h tú-hó ê chí-tō ê sî, chin choē lâng beh lâi chhē bo̍k-chiá tuì chit ê būn-tê bô ū sím-mi̍h te̍k-pia̍t ê hùn-liān kap gián-kiù, tì-kàu ū-sî kiám-chhái oē ēng tú-hó ê hong-hoat lâi chí-tō siat-hoat, m̄-kú ū-sî si̍t-chāi beh tuì to̍h-lo̍h lâi chhú-lí siūⁿ bô hong-hoat. Kè-khì goá khì chin chē-uī chí-tō hun-in būn-tê ê sî, siông-siông bat si̍t-chè-tek tam-tng chit khoán biān-tâm (Co͘neelling ê hoan-e̍k, ū-sî e̍k choè siong-liông, á-sī chiap-tâm) ê kang-chok. Jú tam-tng chit ê kang jú kám-kak hit ê khùn-lân, taⁿ chit-pang ū ki-hoē beh chhut kok choan-bûn gián-kiù chit ê būn-tê. Tú-tú tī chhut-kok chêng siū thok, só͘-í tī chia the̍h-khí lâi saⁿ-kap siūⁿ, siâng-sî thang choè kap tāi-ke saⁿ-sî ê oē. Chhiáⁿ tī kî-tó tiong ǹg-bāng thoè sió-tī kî-tó, hō͘ goá só͘ beh ha̍k-si̍p ê í-āu oē-thang lī-ek lán Tâi-oân kàu-hoē.)
Tī 2 goe̍h hō goá ū hó-táⁿ hoah-hiàm kóng, lán bo̍k-hoē-chiá tio̍h koh chài kàu-iok. Tī hit sî só͘ kóng ê si̍t-chāi sī chhut-tī chin hó-ì, chóng-sī kiám-chhái siá liáu bô oân-choân tì-kàu oē siⁿ-khí gō͘-hoē. Taⁿ koh chi̍t pái khún-chhiat lâi siūⁿ chit hāng sū. Phí-jū ū lâng beh lâi kap lán kóng-khí hun-in būn-tê ê sî lán tio̍h chhái-chhú sím-mi̍h khoán ê thài-tō͘? Tio̍h tuì sím-mi̍h mn̄g khí? Tio̍h cháiⁿ-iūⁿ kā in chí-tō? Si̍t-chāi chit khoán būn-tê chiū-sī chin ki-su̍t-siōng ê sū, chóng-sī nā m̄-chai ū-sî beh sit-lo̍h chin hó ki-hoē, tì-kàu boē-thang chí-tō pang-chān in. Chū-jiân beh choè chi̍t ê hó ê biān-tâm-chiá(co͘nselor) tek-khak tio̍h khó-lū i pún-lâng ê sèng-keh ū ha̍h chit khoán kang á bô? Koh tio̍h keng-kè te̍k-pia̍t ê hùn-liān, soà ha̍k-si̍p iú-koan su-iàu ê ha̍k-būn(chhin-chhiūⁿ siā-hoē-ha̍k, sim-lí-ha̍k, seng-lí oē-seng ê tì-sek, í-ki̍p tuì kiat-hun ū koan-hē ē hoat-lu̍t téng), iā tio̍h ū bêng-khak ê phoàⁿ-toàn la̍t lâi chhē būn-tê-sèng ê tiong-sim. Taⁿ chiah ê sū beh kiò muí chi̍t ê bo̍k-hoē-chiá suî-sî lâi tit-tio̍h chū-iû sī khùn-lân, ( ǹg-bāng í-āu tī Sîn-ha̍k-iⁿn7 oē te̍k-pia̍t chí-tō chit hong-bīn ê kang-chok.) Taⁿ goá tī chia chí-ū tuì si̍t-chè-siōng lán só͘ su-iàu ê hong-bīn kán-tan lâi kóng-khí thang choè bo̍k-chêng ê su-iàu.
(1) Bo̍k-hoē-chiá ê thài-tō͘.
Tāi-seng tē-it su-iàu ê chiū-sī kín khak-li̍p chia̍p-siok-tiám. Hō͘ lâi biān-tâm ê lâng an-sim sìn-nāi chiong būn-tê ê it-chhè pâi-lia̍t tī lán ê bīn-chêng. uī-tio̍h án-ni tio̍h chù-ì ê chiū-sī ē-bīn ê sū.
a) Tio̍h chiâⁿ-choè chin hó, gâu thiaⁿ oē ê lâng. Kì-jiân ū būn-tē ê lâng i lâi chhin-kūn lán ê sî, khah iàu-kín ê chiū-sī beh thò͘-lō͘ i sim-lāi ê sū. Beh lâi mn̄g lán ê ì-kiàn si̍t-chāi sī tē 2 būn-tê. Só͘-í lán tio̍h gâu kā thiaⁿ, ū-sî tio̍h kā thiu-chhut-lâi hō͘ i koh khah hó-sè kóng-bêng it-chhè.
b) Tio̍h pó-chhî hui-siông léng-chēng ê thài-tō͘. Te̍k-khak tio̍h khiā tī chin khek-koan-tek ê li̍p-tiûⁿ. Sui-jiân í-chèng ū thiaⁿ tio̍h hóng-siaⁿ, iáu-kú chiah ê lóng tio̍h hòng-khì, m̄-thang ū sian-ji̍p-chú lâi thiaⁿ.
c) Tio̍h ēng tông-chêng kap thé-thiap lâi tuì-thāi i.
d) Pêng-siông sî tio̍h poê-ióng ū khip-ín-la̍t ê jîn-keh.
Taⁿ lâi chhē lán ê lâng chiong it-chhè pâi-lia̍t ê sî, lán tio̍h chìn-ji̍p tē 2 ê kang-chok. Chiū-sī koáⁿ-kín hoat-kiàn būn-tê ê tiong-sim kap sū-chêng ê si̍t-chè chōng-thài. Si̍t-chāi tī chit sî bo̍k-hoē-chiá í-keng chiâⁿ-choè chi̍t ê i-seng teh chín-toàn hoān-chiá! Só͘-í tio̍h phoàⁿ-toàn hit ê chèng-thâu(?), Soà lâi thoè i chín-toàn thang hē io̍h. Tio̍h chin kín-sīn chiah thang chhē-chhut choè-āu ê kái-koat hong-hoat. Ū-sî hit ê biān-tâm tio̍h kuí-pái, ū-sî tio̍h keng-kè kuí-nā tiám cheng kú (goá bat kap chi̍t uī chí-bē saⁿ-kap tâm-lūn 5 tiám goā cheng kú!). Tī chiah ê tiong-kan bo̍k-hoē-chiá tio̍h siūⁿ tī lán bīn-chêng ê lâng si̍t-chāi sī chi̍t-ê iûⁿ bô bo̍k-chiá ê khoán-sit. Chú Iâ-so͘ chá-chêng uī-tio̍h lîn-bín hiah ê lâng chiū kiâⁿ choē-choē sîn-jiah , lán tio̍h o̍h Chú chit khoán sim-kéng chiah oē thang ta̍t-sêng chit ê khùn-lân ê kang-chok.
2) Só͘ tio̍h mn̄g ê sū sī sím-mi̍h?
Lán tio̍h chiâⁿ-choè gâu thiaⁿ oē ê lâng, tek-khak tio̍h hō͘ i pún-sin it-ti̍t kóng, chóng-sī hit ê lâng beh kóng ê sî ū-sî put-tek iàu-léng, ū-ê siūⁿ kám-chèng-tek tì-kàu lóng teh chú-tiuⁿ ka-kī, ū-sî iàu-kín ê bô kóng chiong bô iàu-kín ê it-ti̍t lô-lô so-so khan kui tiám-cheng. án-ni m̄-nā liáu sî-kan soà bô hoat-tō͘ thang chhē-chhut kái-koat. uī-tio̍h án-ni lán tio̍h chún-pī só͘ tio̍h mn̄g ê sū, tú-tú chhin-chhiūⁿ i-seng tuì hoān-chiá teh mn̄g i ê pēⁿ-le̍k chi̍t iūⁿ. Goá tī ē-bīn chiong goá só͘ chún-pī, iā ka-kī teh ēng ê pâi-lia̍t lâi hō͘ lán choè chham-khó.
a) Ka-têng poē-kéng.
Hiat-thóng: Lāu-pē chit pêng lāu-bó chit pêng.
Chong-kàu: Ka-cho̍k; tiōng-hu, hū-jîn-lâng.
1. Lāu-pē, lāu-bú ê kiat-hun seng-oa̍h ū hēng-hak bô?
2. Gín-á ê sî-tāi ū hēng-hok bô?
3. Lāu-pē lāu-bú ū chin hô-hó bô?
4. Tuì pē-bú ū kám-kak jia̍t-lia̍t ê kám-chêng bô?
5. Ka-têng ê kàu-io̍k hùn-liān sī sím-mi̍h khoán?
6. Sèng ê kàu-io̍k?
7. Tuì kiat-hun ê siūⁿ-hoat kap thài-tō͘?
8. Kap ka-cho̍k kan ê koan-hē sím-mi̍h khoán?
b) Tuì siā-hoē ê sek-ha̍p(Social Adaptation).
Chit-gia̍p: Lāu-pē;lāu-bú.
Hoān-choē?
1. Ha̍k-hāu seng-oa̍h ū khoài-lo̍k bô?
2. Ū chin choē pêng-iú bô? Kàu chit chūn iáu ū chhin-iú bô?
3. Tuì siā-hoē oa̍h-tāng ū hèng-chhù bô? Bat chham-ka sím-mi̍h thoân-thé bô?
4. Pit-gia̍p āu ê seng-oa̍h jû-hô? Tông-sū kan ū chin sūn-sū bô?
5. Tuì ūn-tōng, chèng-tī, chong-kàu, im-ga̍k téng ū chek-ke̍k-tek chhù-bī bô?
6. Kap īⁿ-sèng ê koan-hē sím-mi̍h khoán? Ū lâm (lú) pêng-iú bô?
7. Ū chū-pī-kám(自卑感) bô?
c) Sèng hong-bīn ê le̍k-sú.
1. Tuì sèng ê tì-sek sī cháiⁿ-iūⁿ tit-tio̍h?
2. Pē-bú cháiⁿ-iūⁿ kà-sī lí?
3. Tē-it chhù ê ge̍h-keng sím-mi̍h sî kàu? Hit sî kám-sióng?
4. Tuì sèng ê sim-lí ū kiān-choân bô?
5. Tuì sèng ê lûn-lí(倫理) ū kiān-choân bô?
6. Tuì chū-uì (自慰) ê hêng-iû?
7. Koan-hē sèng ê kàu-iok bat tha̍k tio̍h sím-mi̍h chheh bô?
d) Tuì kiat-hun ê chiap-kūn.
1. Bat loân-ài ê keng-giām bô? Chho͘-loân ê keng-giām? Kuí hoè?
2. Sím-mi̍h lâng kài-siāu? Ū kau-poê bô?
3. Kau-poê ê kî-kan? Tèng-hun ê kî-kan?
4. Tī hit tiong-kan ū sím-mi̍h put-hô bô?
5. Hit sî tuì kiat-hun ū sím-mih kî-thāi kap siūⁿ-hoat?
6. uī-tio̍h sím-mi̍h tōng-ki siūⁿ beh kiat-hun?
7. Kiat-hun chêng bat thó-lūn sèng ê sū, gín-á ê sū bô?
8. Kap tuì-hong ê pē-bú ū sím-mi̍h téng-hō ê ka-poê?
9. Tuì tuì-hong ê sèng-chêng, jîn-keh ū chai kàu sím-mih thêng-tō͘?
e) Koān-hē kiat-hun ê le̍k-sú.
Kuì hoè ê sî kiat-hun? (lâm) (lú). Kiat-hun í-keng ū kuí nî?
I. Hu-hū kan ê hia̍p-chō͘ būn-tê:
1. Ū si̍t-chāi teh hia̍p-le̍k bô?
2. Hō͘-siong ū kiōng-tông ê hèng-chhù bô? Á-sī kok lâng kiâⁿ ka-kī ê lō͘?
3. Tuì jîn-seng ê bo̍k-phiau, seng-oa̍h ê chuí-chún ū it-tì bô?
4. Bat uī-tio̍h chîⁿ ì-kiàn boē it-tì? uī-tio̍h pa̍t hāng sū bat bô?
5. Ū hu-hū nn̄g lâng kiōng-tông ê pêng-iú bô?
6. Tuì chong-kàu, gû-lo̍k, hiu-sek, tuì pa̍t-lâng ê thài-tō͘, kò-jîn ê si̍p-koàn ū it-tì á-bô?
II. Hu-hū kan ê sèng seng-oa̍h?
1. Ū sím-mi̍h bô tú-hó á-bô?
2. Tuì sèng ê seng-oa̍h ū boán-chiok bô?
3. Hoâi-īn kap seng-sán. Ū kuí ê gín-á
4. Sán-jî chè-hān ê thāi-tō͘?
III. Kap kiáⁿ-jî ê koan-hē:
1. Tuì kiàⁿ-jî hu-hū ì-kiàn oē it-tì boē?
2. Tuì kàu-io̍k kiáⁿ-jî hùn-liān ê hong-chiam ū it-tì bô?
3. Tuì sán-jî chè-hān tuì-hong ū hia̍p-le̍k bô?
4. Siat-sú nā lóng bô siⁿ kiáⁿ ê sî ū sím-mi̍h khùn-lân bô?
f) Tuì khoân-kéng hong-bīn.
Sī toā ka-têng á-sī sió ka-têng?
Sím-mi̍h lâng chò-hoé toà?
Kàu-ióng ê thêng-tō͘: Tiōng-hu: Hū-jîn-lâng:
Chit-gia̍p: Tiōng-hu tuì chit ê chit-gia̍p ū boán-chiok bo? Hū-jîn-lāng ū sím-mi̍h chit-gia̍p bô?
Keng-chè chōng-thāi: Hū-jîn-lâng tuì hoāⁿ ka-têng keng-chè ū pá-ak bô?
Kiān-khong ê būn-tê: Kap chhù-piⁿ ê koan-hē sím-mi̍h khoán: Chhù-lāi khang-khoè ê hun-phoè cháiⁿ-iūⁿ?
Tuì ka-têng ê si̍p-koàn (ka-hong) koán-lí hong-bīn:
Sèng-keh: Huih-hêng(血型) kám-chêng hêng? Lí-sèng hêng? Ū choē-oē bô?
Sim-lí: Chū-pi-kám, oàn-tò͘, giâu-gî, bô la̍t kám, choē-ok-kám, kè-hūn ê chū-ngó͘ ì-sek, hū chek-jīm ê thài-tō͘ téng-téng.
g) Tuì hiān-chāi ê chóng-thāi.
Lâng kap lâng ê koan-hē: Tiōng-hu kap hū-jîn-lâng, kap chhù-lāi ê lâng, ta-ke sim-pū ê koan-hē, tâng-sāi, sió-ko͘ ê būn-tê, tio̍h hu-ióng ka-cho̍k?
Tī chhù-lāi sím-mi̍h lâng khah iu-uī (優位) Tiong-hu? Hū-jîn-lâng? Pêng-téng?
Hō͘-siong ê ài-chêng sím-mi̍h khoán?
Hō͘-siong ê hēng-hok-kám sím-mi̍h khoán?
Hō͘-siong ê sek-èng-sèng?(適應性)
Tuì kiat-hun seng-oa̍h hiān-sî kám-kak cháiⁿ-iūⁿ?
Tuì kiat-hun chêng ê lâng, tuì kiat-hun āu ê lâng, á-sī uī-tio̍h ang-bó͘ oan-ke ê lâng; chū-jiân-lán beh mn̄g ê sī kiông-tiau tiám tek khak bô sio siâng!
(3) Tio̍h cháiⁿ-iūⁿ chí-tō.
Taⁿ kì-jiân ēng chiah ê lâi siông-sè mn̄g liáu-āu chiū tio̍h thoè i siūⁿ thò-tòng ê chí-sī lah. Tī chit sî tio̍h chim-chiok ê ū í-hā kuí hāng:------
a) Tàu-tí chit ê lâng sī uī-tio̍h sím-mi̍h ba̍k-tek lâi? Kan-ta ài tit-tio̍h tì-sek hong-bīn, á-sī sim-lí-chiūⁿ ê put-an ài tit-tio̍h pang-chān; á-sī chhiat-sit ū su-iàu lán thoè i kái-koat bô?
b) I lâi chham-siông ê lāi-iông sī sio̍k tī sím-mi̍h chióng-luī ê? I-ha̍k-tek ê sū? Sim-lí-chiūⁿ ê sū? Cheng-sîn-tek, lûn-lí-tek ê sū? Hoat-lu̍t-chiūⁿ ê sū?
c) Koh tio̍h khó-lū hit ê sū-chêng tàu-tí í-keng chìn-hêng kàu sím-mi̍h thêng-tō͘? Tú-tú iáu tī chho͘-kî? Í-keng hui-siông guî-hiám? Chìn-ji̍p tī bān-sèng?
d) Kàu chiah ê it-chhè ê phoàⁿ-toàn lóng bêng-pe̍k chiū chiong lóng-chóng chong-ha̍p khí-lâi siông-sè hun-sek(分析).Chiah thâu chi̍t pái chhē-chhut tú-hó ê kà-sī, chiū-sī tì-sek hong-bīn ê chí-tō. Jiân-āu lâi kā i tiong-kò, khah hó tio̍h pang-chān i pún-sin lâi koat-toàn ê hong-hoat. Saⁿ-kap chhiau-chhē kái-koat ê lō͘, soán-te̍k tú-hó ê pān-hoat. Choè-āu ǹg-bāng i tī Ki-tok Iâ-so͘ ê lāi-bīn hoaⁿ-hí kái-pàin it-chhè ê chhò-gō͘, ēng saⁿ thoè kî-tó lâi tit-tio̍h Siōng-chú chhin-sin ê pang-chān kap chí-sī.
Í-siōng só͘ siá ê sui-jiân sī chi̍t ê chin sin ê sū, iáu-kú lán tī bo̍k-hoē-chiūⁿ tek-khak tio̍h chhái-iōng, tio̍h koan-sim ê iàu-kín ê sū.
Goān Siōng-tè pún-sin lâi si-un sù-hok tī lán it-chhè ê kang-chok, te̍k-pia̍t tuì Ki-tok-hoà ka-têng hong-bīn lán só͘ ló͘-le̍k ê oē toā-toā êng-kng I ê Sèng miâ, sī chhim-chhim só͘ ǹg-bāng. Só͘ kóng ê ū chin choē bô oân-choân ê só͘-chāi, ǹg-bāng 2 nî āu tńg-lâi ê sî thang koh pó͘-moá, kiong-chiok kok-uī ê kiān-khong kap hùn-tò͘.